H ΕΟΡΤΗ ΤΗΣ ΣΤΑΥΡΟΠΡΟΣΚΥΝΗΣΕΩΣ

To  Τίμιο Ξύλο του Σταυρού, φυλάσσεται στο θησαυροφυλάκιο του πανίερου ναού της Αναστάσεως στα Ιεροσόλυμα, είναι διακοσμημένο με διαμάντια και σμαράγδια. 

Η Αγία Ελένη περί το 326, πήγε στα Ιεροσόλυμα και κατόπιν συντονισμένων ερευνών και ανασκαφών, βρήκε τον Πανάγιο Τάφο και κατόπιν τον Τίμιο Σταυρό του Χριστού (PG 33, col. 1168) στις 6 Μαρτίου, όπως σημειώνει ο Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης στον Συναξαριστή του : «η Εύρεσις του Τιμίου και Ζωοποιού Σταυρού, ότε ευρέθη παρά της μακαρίας Ελένης. Η Εύρεσις των τιμίων Ήλων, οι μετά το ευρεθήναι, οι μεν, τω κράνει της κεφαλής του Κωνσταντίνου ενεμίγησαν, οι δε τω χαλίνω του ίππου αυτού, προστάξει της αγίας Ελένης της μητρός αυτού» (ΣΥΝΑΞΑΡΙΣΤΗΣ ΤΩΝ ΔΩΔΕΚΑ ΜΗΝΩΝ ΤΟΥ ΕΝΙΑΥΤΟΥ, τομ. Β΄, σσ. 188 κ.ε.). Καθότι η 6^η Μαρτίου συμπίπτει πάντοτε με τη περίοδο της Αγίας και Μεγάλης Τεσσαρακοστής, οι αναδιαρθρώσαντες τις ακολουθίες του Τριωδίου Στουδίτες πατέρες, μετέθεσαν τη μνήμη της ευρέσεως του Τίμιου Σταυρού, της τρίτη Κυριακή των Νηστειών, η οποία ονομάστηκε Κυριακή της Σταυροπροσκυνήσεως, και καθιέρωσαν τη προσκύνηση του Σταυρού κατά τον όρθρο, προκειμένου οι χριστιανοί να λάβουν δύναμη και να συνεχίσουν το πνευματικό τους αγώνα (νηστεία, εγκράτεια κλπ.). Ως σημειώνει ο πρωτοπρ. Π. Ρομπότης στο πόνημά του «Λειτουργική, 1884» (σ. 27), κατά την ημέρα αυτή τελούνταν μεγάλη λιτανεία στη Κωνσταντινούπολη. Στο τέλος τη δοξολογίας οι βυζαντινοί χοροί μεταβαίνουν στο βόρειο κλίτος του ιερού βήματος και ψάλλουν το ασματικό τρισάγιο «Άγιος ο Θεός». Ο Λειτουργός, αφού θυμιάσει τον επί δίσκου ευτρεπισμένο με άνθη και τρία αναμμένα κεριά Τίμιο Σταυρό, σηκώνει τον δίσκο επί της κεφαλής του και εξέρχεται μετά πομπής διαμέσου της βορείας πύλης του ιερού (προπορευομένων των βυζαντινών χορών), και έρχεται στο κέντρο του ναού, όπου στέκεται προ ευτρεπισμένου τετραποδίου – το οποίο περιέρχεται κυκλικά τρεις φορές – βλέποντας προς την ανατολή. Αφού τελειώσει το ασματικό τρισάγιο, κάμει μετά του υψουμένου δίσκου το σημείο του Σταυρού λέγοντας : «Σοφία, ορθοί», τοποθετεί τον δίσκο με τον Τίμιο Σταυρό επί του τετραποδίου, και θυμιάζοντας ψάλλει το «Σώσον Κύριε τον λαόν σου» (κατόπιν οι χοροί). Εν συνεχεία προσκυνεί τον Τίμιο Σταυρό ψάλλων «Τον Σταυρό σου προσκυνούμεν Δέσποτα», ύμνο που επαναλαμβάνουν οι χοροί. Ακολούθως, οι ιεροψάλτες ψάλλουν τα ιδιόμελα τροπάρια που συνέγραψε ο Λέοντας για την εορτή και ο ευλαβής λαός, με κατάνυξη ασπάζεται τον Τίμιο Σταυρό και λαμβάνει από τον λειτουργό άνθη. Με το πέρας της προσκύνησης του Τίμιου Σταυρού, ο β΄ χορός επισφραγίζει την τελετή με το «Σώσον Κύριε το λαόν σου». Ο Σταυρός παραμένει για προσκύνηση έως την Παρασκευή της εβδομάδος, όταν μετά την ενάτη ώρα και προ της Προηγιασμένης Θείας Λειτουργίας, γίνεται η τελευταία προσκύνηση και τίθεται στο Άγιο Βήμα.

ΠΗΓΗ : ΘΗΕ, τομ. 11, 1967, στ. 434 κ.ε., Πρωτ. Π. ΡΟΜΠΟΤΗ, ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗ, ΕΝ ΑΘΗΝΑΙΣ 1884, σ. 27., ΑΓΙΟΥ ΝΙΚΟΔΗΜΟΥ, ΣΥΝΑΞΑΡΙΣΤΗΣ ΤΩΝ ΔΩΔΕΚΑ ΜΗΝΩΝ ΤΟΥ ΕΝΙΑΥΤΟΥ, Τομ. Β΄, σσ. 188 κ.ε., Migne PG, 33, col 1168.