ΤΟ ΕΘΙΜΟ ΤΗΣ ΒΑΣΙΛΟΠΙΤΑΣ ΚΑΙ Η ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΤΟΥ

Πρόκειται για ένα από τα ωραιότερα και εκλεκτότερα έθιμα της οικογενειακής μας παράδοσής, το οποίο τα τελευταία χρόνια απέκτησε και ευρύτερο κοινωνικό χαραχτήρα αφού σε όλες σχεδόν τις κοινωνικές συνάξεις μετά τη πρώτη του νέου έτους, είθισται να κόβονται βασιλόπιτες. Ο σπιτονοικοκύρης κόβει και μοιράζει τη πίτα στα μέλη της οικογένειας, αφού πρώτα ξεχωρίσει τα κομμάτια του Χριστού, του Αγ. Βασιλείου και του σπιτιού. Όποιος τύχει το νόμισμα που είναι κρυμμένο στο ζυμάρι της πίτας, θεωρείται ο τυχερός της βραδιάς και της νέας χρονιάς. Σύμφωνα με μια παράδοση που έχει τις ρίζες της στο Συναξάρι του Αγίου, το έθιμο της Βασιλόπιτας προήλθε ως εξής : ο Έπαρχος της επέβαλε δυσβάστακτους φόρους στους κατοίκους της Καισάρειας, τους οποίους αδυνατούσαν να πληρώσουν οι δύσμοιροι. Έτσι, προσέφυγαν στον Άγιο Βασίλειο και εκείνος του συμβούλευσε να συγκεντρώσουν τα κοσμήματα των γυναικών τους και να του τα δώσουν. Κατόπιν, ο Άγιος τα παρέδωσε στον Έπαρχο, ο οποίος σεβόμενος Βασίλειο ντράπηκε να τα πάρει. Μη γνωρίζοντας ποιος είναι ο κάτοχος του κάθε κοσμήματος, ο Άγιος στη προσπάθειά του να τα επιστρέψει στους κατοίκους της Καισάρειας, ζήτησε να φτιάξουν μικρά ψωμάκια, μέσα στα οποία τοποθέτησε από ένα κόσμημα. Όταν αυτά μοιράστηκαν, κατά θαυματουργικό τρόπο ο καθένας πήρε το ψωμάκι με το κόσμημα που είχε δώσει. Μια άλλη εκδοχή – που έχει καταγωγή από τα ειδωλολατρικά σατουρνάλια - υποστηρίζει ότι το όνομα της βασιλόπιτας, δεν είχε εξαρχής συσχετισμό με τον Άγιο Βασίλειο, αλλά με τη λέξη «βασιλεύς», καθότι από τα ρωμαϊκά χρόνια συνηθίζονταν τις ημέρες της πρωτοχρονιάς και του δωδεκαημέρου, να κάμουν συμπόσια και να εκλέγουν έναν «βασιλιά» της βραδιάς, με λαχνό κουκί ή φασόλι. Η παλιά αυτή ρωμαϊκή συνήθεια, πέρασε και στο Βυζάντιο, όπου ο «βασιλιάς» της βραδιάς, και τυχερός της χρονιάς, στέφονταν με ψεύτικο στεφάνι, έπαιρνε περισσότερα φαγητά, ποτά, στολίδια και του έδιναν να μοιράσει γλυκό που πιθανότατα ονομάζονταν από τότε «βασιλόγλυκο» ή «βασιλόπιτα». Αργότερα, μέσα στο γλύκισμα έβαζαν κλήρο (φασόλι ή κουκί) για να αναδειχθεί ο «βασιλιάς» της βραδιάς και έκοβαν το γλύκισμα για να διαπιστώσουν ποιος θα ήταν ο τυχερός. Να υπογραμμίσουμε και μια τρίτη παράμετρο, σημειώνοντας ότι λαογραφικό στοιχείο του εθίμου της βασιλόπιτας είναι ο εορταστικός άρτος που χρησιμοποιούνταν και από τους αρχαίους Έλληνες (Θαλήσια – Θαργήλια), αλλά και από την Εκκλησία με τις αρτοκλασίες. Εορταστικός άρτος ήταν και η μελιττούντα ή μειλίχιος πλακούς των αρχαίων Ελλήνων η οποία προσφέρονταν στους θεούς του Άδη για τους νεκρούς. Η γλυκιά βασιλόπιτα, με τη ζαχαροπλαστική κατασκευή της, είναι ταυτόχρονα και πλακούς μειλίχιος για τους νεκρούς της οικογένειας και αυτό εξηγεί το γεγονός της βραδινής κοπής της.

ΠΗΓΗ : ΛΟΥΚΑΤΟΥ Δ., ΤΟ ΕΘΙΜΟ ΤΗΣ ΒΑΣΙΛΟΠΙΤΑΣ, ¨ΜΙΚΡΑΣΙΑΣΤΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ», Ι΄, Αθήναι 1962, ΘΗΕ, τ. 1, στ. 246, Αθήναι 1967.