Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗ ΖΩΗ ΤΟΥ ΟΡΘΟΔΟΞΟΥ ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΥ ΤΗΝ ΙΕΡΑ ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΗΣ ΜΕΓΑΛΗΣ ΤΕΣΣΑΡΑΚΟΣΤΗΣ - Του π. ΣΤΑΥΡΟΥ ΙΝΤΖΕ

 

Χωρίς την αναμενόμενη συμμετοχή του κόσμου στις ακολουθίες των εκκλησιών τούτη την Σαρακοστή. Μάλλον ο Κύριος δεν νοηματοδοτεί την ζωή μας ή εμείς έχουμε παραδοθεί απόλυτα στην μέριμνα και την αμαρτία. Μάλλον η ζωή κοντά στην Εκκλησία και η σχέση με τον Θεό, δεν έγινε για τους περισσότερους, βίωμα, πράξη και παράδειγμα από την παιδική ηλικία. Με αποτέλεσμα την σχεδόν μηδαμινή απουσία θείας ενέργειας και φωνής μέσα μας, ώστε να ερεθίζει την ψυχής μας προς τα άνω και πνευματικά. Μάλλον δεν έχουμε και την όρεξη να κινηθούμε προς την εκκλησία, αφού ξοδεύουμε κάθε ικμάδα δυνάμεως, στα επίγεια και στην ανάγκη που έχουμε να διορθώσουμε τους πάντες και τα πάντα. Μάλλον προσαρμόσαμε με περισσή επιτυχία τον χριστούλη, το άγιο όρος, τα κομποσχοίνια, τον παΐσιο, την σαρακοστή, το Πάσχα και την αφελή νηστεία με όλα τα πάθη και τις επίγειες ανάγκες. Μάλλον δεν έχουν οι περισσότεροι την ανάγκη να αποτανθούν στο θείο, αφού δεν υπάρχει κάποιο άμεσο πρόβλημα υγείας, ώστε να εξαντλήσουν το δικαίωμα που έχουν στην επίκληση του Θεού και στην επέμβαση Του στο πρόβλημα τους, ως μοναδικό λόγο ύπαρξης και ανάγκης της Εκκλησίας στον κόσμο. Μάλλον ανθρωπίνως η εκκλησία αστόχησε να κάνει σαφή και κατανοητή την επουσιώδη πραμάτεια της. Μάλλον είναι δημοφιλή τα κηρύγματα που κοιμίζουν και ικανοποιούν συναισθήματα και πάθη. Μάλλον οι περισσότεροι νομίζουν ότι "πνευματικότητα" είναι τα κείμενα των λογοτεχνών, ενώ η Εκκλησία παραδίδει σχέση και θεραπεία με το Άγιο Πνεύμα. Μάλλον δεν αγαπήσαμε ποτέ τον Χριστό και τούτο απαιτεί την πρόσκληση στο πανάγιο και πανέμορφο πρόσωπο Του. Μάλλον είμαστε πνευματικά νεκροί και τούτη η νέκρα μας καθιστά μόνο ζωντανούς κατά την βιολογία, ενώ η ψυχή μας σφόδρα αμαυρωμένη αδυνατεί να υποψιαστεί τον λόγο και την προοπτική της. Μάλλον μάταια τα λόγια, όταν τα αφτιά είναι κλειστά και οι καρδιές αφιλόξενες για τον Κύριο.

«…άφησε τους νεκρούς να θάψουν τους νεκρούς τους…», λέγει ο Κύριος εκεί στο κατά Ματθαίον Ευαγγέλιον.  Νεκρούς μας περιγράφει, νεκροί κινούμαστε σε αυτόν τον παράλογο και άσκοπο βίο. Η απιστία, η σαρκολατρεία, η φιλαυτία, η κακία, το μίσος, η πλεονεξία και η σκληροκαρδία κάθε χρόνο αυξάνουν απογοητευτικά. Πώς να μιλήσεις σε νεκρό και πως να κατανοήσει, μάταια. Μόνο αρνητικά θα τον ερεθίσεις και θα χρησιμοποιήσει κάθε επιχείρημα για να αμυνθεί και να υπερασπιστεί των θέσεων του. Οι πάντες και τα πάντα κοιμούνται τον ύπνο του δικαίου, χωρίς να υποψιάζονται καν την νομοτέλεια της κρίσης. Ούτε ο βιολογικός θάνατος δεν γίνεται παιδαγωγία για μετάνοια και Χριστό. Μάλλον σίγουρα δεν σε θέλουμε στα πόδια μας Κύριε, μας βαραίνει και μας ελέγχει η παρουσία Σου...."Εἶπε δέ τις αὐτῷ· Κύριε, εἰ ὀλίγοι οἱ σῳζόμενοι; ὁ δὲ εἶπε πρὸς αὐτούς· ἀγωνίζεσθε εἰσελθεῖν διὰ τῆς στενῆς πύλης· ὅτι πολλοί, λέγω ὑμῖν, ζητήσουσιν εἰσελθεῖν καὶ οὐκ ἰσχύσουσιν." Λουκ. Ίγ, 23-24.

ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΟΛΙΓΟΠΙΣΤΙΑΣ ΕΝΑΝΤΙ ΤΗΣ ΘΕΙΑΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ - † π. ΕΥΣΕΒΙΟΣ ΒΙΤΤΗΣ

 

Στήν κρίσιμη γιά τήν Ἐκκλησία περίοδο, κατά τήν ὁποία ἡ πανδημία φανέρωσε τήν ὀλιγοπιστία μας ἔναντι τοῦ θεοποιοῦ Δώρου τῆς Θείας Κοινωνίας, ὁ κατωτέρω ἁγιοπνευματικός λόγος τοῦ ἀειμνήστου Γέροντος Εὐσεβίου εἶναι ὁδηγητικός.

«Ἡ Ἐκκλησία στηρίζεται στή θεία Εὐχαριστία καί αὐτήν θέλησε νά χτυπήση ὁ σατανᾶς. Ἐκκλησία χωρίς θεία Εὐχαριστία δέν ὑπάρχει, δέν μπορεῖ νά ὑπάρξη. Καί ἄν σήμερα εἶναι χαλαρή ἡ ἐν Χριστῷ πνευματική ζωή καί συνείδηση τῆς ἐκκλησιαστικότητος πολλῶν χριστιανῶν, αὐτό ὀφείλεται στή μακρά ἀποχή ἀπό τή θεία Εὐχαριστία ἤ στήν τυπική συμμετοχή σ’ αὐτήν κατά πολύ ἀραιά διαστήματα, π.χ. μιά-δυό φορές τό χρόνο. Καί φτάσαμε στό σημεῖο σημερινοί χριστιανοί ὄχι μόνο νά ἀπέχουν οἱ ἴδιοι ἀπό τή θεία Κοινωνία, ἀλλά καί νά… σκανδαλίζωνται (!) γιατί κάποιοι τά τελευταῖα χρόνια μέ εὐλογία τῶν πνευματικῶν τους κοινωνοῦν τακτικά. Ἄν εἶχαν ὅλοι ζωή τέτοια πού ζητάει ὁ Χριστός, δέν θά ὑπῆρχαν βέβαια κωλύματα γιά μετοχή στό Μυστήριο ἀπό τούς περισσότερους χριστιανούς. Ἐπίσης ἔχουμε καί χριστιανούς πού ἀποφεύγουν νά κοινωνήσουν γιατί…σιχαίνονται (!!!) τή θεία Κοινωνία ἤ φοβοῦνται τή διά μέσου της μετάδοση…κολλητικῶν ἀσθενειῶν!!! Καί ὑπάρχουν ἄλλοι πού ὄχι μόνο δέν μετέχουν οἱ ἴδιοι, ἀλλά ἐμποδίζουν καί αὐτούς πού θέλουν νά κοινωνήσουν, π.χ. παιδιά, ἐγγόνια ἤ ἄλλα πρόσωπα πού ἐπάνω τους ἀσκοῦν κάποια ἐξουσία. Ὅλα αὐτά μαρτυροῦν ἀπιστία, ὀλιγοπιστία, ἄγνοια τῆς χριστιανικῆς διδαχῆς καί πνευματικότητας, κοσμικοφροσύνη, ἀμέλεια, πνευματική νωθρότητα, ἀδιαφορία καί γενικώτερα ἁμαρτωλή ζωή πού σκοτίζει τό νοῦ καί ἀποξενώνει τόν ἄνθρωπο ἀπό κάθε πνευματικό ἐνδιαφέρον καί πνευματική προοπτική στή ζωή του [...]. Ὁ Κύριός μας τόνισε ρητῶς καί κατηγορηματικῶς τήν ἀνάγκη τῆς θείας Κοινωνίας ὡς “ἄρτου ζωῆς”, πού χωρίς τή μετοχή σ’ αὐτόν, πού εἶναι ὁ ἴδιος ὁ Χριστός, ζωή πνευματική δέν ὑπάρχει. Ἑπομένως κάθε πιστός, ἄν θέλη νά εἶναι πιστός ζωντανός καί ἐνεργό μέλος τῆς Ἐκκλησίας, ὀφείλει νά κοινωνῆ. Ἔτσι μόνο θά ὑπάρχη ζωντανή Ἐκκλησία».

ΠΗΓΗ : Ἀρχιμ. Εὐσεβίου Βίττη, Ὁμιλίες πνευματικῆς οἰκοδομῆς στήν Ἀποκάλυψη τοῦ ἁγίου Εὐαγγελιστοῦ Ἰωάννου, τόμος Β΄, ἐκδ. Ὀρθόδοξος Κυψέλη, Θεσ/νίκη 1997, σελ. 330-333. 

ΤΙ ΕΙΝΑΙ Ο ΟΡΘΟΔΟΞΟΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΣ - ΣΕΒ. ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΟΥ ΓΟΡΤΥΝΟΣ κ. ΙΕΡΕΜΙΑ

Ὀρθόδοξος χριστιανός εἶναι ἐκεῖνος ὁ ὁποῖος πιστεύει ἀκριβῶς τήν διδασκαλία τοῦ Χριστοῦ, ὅπως μᾶς παραδόθηκε ἀπό τήν Ἐκκλησία μας διά μέσου τῶν αἰώνων. Ἰδιαίτερα, ὁ Ὀρθόδοξος χριστιανός πιστεύει τήν διδασκαλία τῆς Ἁγίας Γραφῆς καί τηρεῖ τίς ἱερές Παραδόσεις τῆς Ἐκκλησίας.

Ὁ Κύριός μας Ἰησοῦς Χριστός σαρκώθηκε καί ἔγινε ἄνθρωπος, γιά νά σώσει τόν ἄνθρωπο· γιά νά διορθώσει, δηλαδή, τήν ζημιά πού ἔγινε στήν σχέση τοῦ ἀνθρώπου μέ τόν Θεό. Αὐτή ἡ ζημιά προῆλθε ἀπό τήν λεγόμενη «Πτώση» τοῦ ἀνθρώπου. Γιά τήν σωτηρία ὅμως τοῦ ἀνθρώπου δέν ἦταν μόνο τό ὅτι ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ ἔγινε ἄνθρωπος καί κήρυξε τήν ὡραία διδασκαλία Του καί σταυρώθηκε καί ἀναστήθηκε. Ὅταν μέ τήν ἀνάληψή Του ὁ Ἰησοῦς Χριστός ἀνέβηκε στούς οὐρανούς, ἔστειλε τό Ἅγιό Του Πνεῦμα καί θέσπισε τήν Ἁγία Του Ἐκκλησία, γιά νά συνεχίσει τό ἔργο Του. Ὡραῖα τό εἶπε ὁ προφήτης Ἡσαΐας σέ μιά ὡραία του προφητεία περί τῆς Ἐκκλησίας. Ὁμιλώντας ὁ προφήτης Ἡσαΐας γιά τό πάθος τοῦ Μεσσία λέγει: «Θά ἴδει σπέρμα, τό ὁποῖο θά ζήσει μακρές ἡμέρες. Ὅ,τι ὁ Θεός ἐσχεδίασε, δι᾽ αὐτοῦ (τοῦ σπέρματος) θά ἐκπληρωθεῖ» (Ἡσ. 53,10β, κατά τό Ἑβρ.). Ὁ λόγος αὐτός τοῦ προφήτου Ἡσαΐου εἶναι πραγματικά μία σπουδαία προφητεία περί Ἐκκλησίας, τήν ὁποία καλεῖ «σπέρμα» τοῦ Μεσσία, ἀλλά καί τοῦ σκοποῦ τῆς Ἐκκλησίας. Ἡ Ἐκκλησία λοιπόν ἔχει τά μέσα γιά νά οἰκειοποιηθοῦν τά μέλη της οἱ χριστιανοί, τό ἔργο πού ἔκανε γι᾽ αὐτούς ὁ Ἰησοῦς Χριστός καί νά πετύχουν τήν σωτηρία τους. Αὐτή ἡ Ἐκκλησία εἶναι μόνο ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία.

Ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία διατήρησε ἀπαράλλακτη τήν διδασκαλία πού ὁ Ἰησοῦς Χριστός ἔδωσε στούς μαθητές Του καί ἔτσι ἐμεῖς οἱ Ὀρθόδοξοι χριστιανοί ἔχουμε τό μεγάλο προνόμιο νά ἔχουμε τήν σωστή διδασκαλία περί τοῦ Θεοῦ σέ ὅλη της τήν πληρότητα. Καμμιά ἄλλη «ἐκκλησία» δέν διατήρησε ἀπαράλλακτη καί ἀναλλοίωτη τήν διδασκαλία τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ καί τῶν ἁγίων Ἀποστόλων, ὅπως τήν διατήρησε μόνο ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία. Ὅταν ἐμεῖς οἱ Ὀρθόδοξοι ἀκοῦμε τήν διδασκαλία τῆς Ἐκκλησίας μας, νοιώθουμε σάν νά καθόμαστε στά πόδια τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ καί νά ἀκοῦμε τήν διδασκαλία πού ἔλεγε Αὐτός στούς Ἀποστόλους.

Σάν Ὀρθόδοξοι χριστιανοί ἔχουμε τήν θαυμαστή διαβεβαίωση ὅτι οἱ Ἐπίσκοποί μας καί οἱ Ἱερεῖς μας βρίσκονται στήν κατ᾽ εὐθεῖαν γραμμή μέ τούς ἴδιους τούς Ἀποστόλους. Ἔχουν τήν λεγομένη «Ἀποστολική διαδοχή» μέ τήν χειροτονία διά τῆς ἐπιθέσεως τῶν χειρῶν καί μέ τήν διατήρηση τῆς Ἀποστολικῆς διδαχῆς, τῆς διδασκαλίας, δηλαδή, τῶν ἁγίων Ἀποστόλων. Αὐτά τά δύο εἶναι ἀναγκαῖα γιά τήν ἱερωσύνη, ὥστε νά μετέχουν οἱ χριστιανοί, διά τῶν ἱερέων, τῆς Χάριτος πού ἔδωσε ὁ Χριστός στήν Ἐκκλησία Του καί νά σώζονται. Καί αὐτά τά δύο, τήν Ἀποστολική διαδοχή καί τήν ἀκεραία Ἀποστολική διδασκαλία, μόνο ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία τά ἔχει διατηρήσει.

Λόγω αὐτῆς τῆς Ἀποστολικῆς κληρονομιᾶς πού ἔχουμε ἐμεῖς οἱ Ὀρθόδοξοι, ὅταν στήν Θεία Λειτουργία κοινωνοῦμε τό Σῶμα καί τό Αἷμα τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ, νοιώθουμε ὅτι κοινωνοῦμε ὅπως ἀκριβῶς οἱ ἅγιοι Ἀπόστολοι κοινώνησαν κατά τόν Μυστικό Δεῖπνο ἀπό τόν Ἴδιο τόν Χριστό. Τό Μυστήριο τῆς θείας Εὐχαριστίας (ἡ Θεία Λειτουργία), πού τελεῖ ἡ Ἐκκλησία μας, βεβαιώνεται ὅτι εἶναι ἀληθινό ἀπό τό ὅτι, πρῶτον, ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία μας διατήρησε τήν διδασκαλία τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ Χριστοῦ ἀπαράλλακτη καί ἀπό τό ὅτι, δεύτερον, οἱ Ἐπίσκοποι καί Ἱερεῖς τῆς Ἐκκλησίας μας ἔχουν τήν Ἀποστολική Διαδοχή (καί διά τῆς ἐπιθέσεως τῶν χειρῶν καί διά τῆς φυλάξεως ὑπ᾽ αὐτῶν τῆς Ἀποστολικῆς διδασκαλίας). Πραγματικά, αὐτό εἶναι μέγα προνόμιο γιά μᾶς τούς Ὀρθοδόξους!

Μᾶς εἶναι τρομερό καί πολύ θελκτικό κατά τήν Θεία Λειτουργία τό ὅτι νοιώθουμε ὅτι ἔχουμε ἐνώπιόν μας Αὐτό τό Ἴδιο τό Σῶμα καί Αὐτό τό Ἴδιο τό Αἷμα τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ, ἔστω καί ἄν κάποιες φορές δέν εἴμαστε ἕτοιμοι νά συμμετάσχουμε στήν Θεία Κοινωνία. Εἶναι ὅμως κατά πολύ μεγαλύτερο τό δέος μας καί ἡ εὐχαρίστησή μας ὅταν κοινωνοῦμε τά Ἄχραντα Μυστήρια, τό Σῶμα καί τό Αἷμα τοῦ Κυρίου μας Ἰησοῦ Χριστοῦ.

Ἡ Ὀρθοδοξη Ἐκκλησία μας, γιά νά μᾶς μάθει πῶς πρέπει νά ζοῦμε σάν χριστιανοί, μᾶς παρουσιάζει τούς ἁγίους Της. Τήν ζωή τους καί τήν διδασκαλία τους. Πραγματικά, πρότυπο στήν πορεία μας γιά τόν Θεό πρέπει νά ἔχουμε τούς ἁγίους τῆς Ἐκκλησίας μας. Τόν δικό τους δρόμο πρέπει νά ἀκολουθοῦμε. Ἡ ὁδός πρός τήν σωτηρία εἶναι «πεπατημένη ὁδός» ἀπό τά βήματα τῶν ἁγίων. Τό δικό τους παράδειγμα πρέπει νά ἀκολουθοῦμε, τό παράδειγμα τῶν ἁγίων, πού προσηύχονταν στόν Θεό καί ἀγωνίζονταν μέ τήν Χάρη Του νά καθαρίσουν τήν καρδιά τους ἀπό τά ἁμαρτωλά πάθη. Γιατί ὁ Κύριός μας εἶπε ὅτι «οἱ καθαροί τῇ καρδίᾳ τόν Θεόν ὄψονται» (Ματθ. 5,8).

Ἡ ζωή τῶν ἁγίων καί ἡ διδασκαλία τους γιά τόν καθαρμό τῆς ψυχῆς ἀπό τά πάθη, βρίσκονται σέ τρία βιβλία πού πρέπει νά διαβάζουν οἱ Ὀρθόδοξοι χριστιανοί γιά νά βαδίζουν τήν σωστή πνευματικότητα. Εἶναι τά Ἱερά Συναξάρια, τό Γεροντικόν καί ἡ Φιλοκαλία. Τά βιβλία αὐτά, καί τά τρία, εἶναι ἀνοικτά, δέν ἔχουν κλείσει. Δέν «ἔκλεισαν», γιατί πάντοτε ὑπάρχουν ἅγιοι στήν Ἐκκλησία μας καί ἐμπλουτίζονται τά Ἱερά Συναξάριά μας μέ νέες ἐμπειρίες τῶν ἁγίων. Ἔτσι, ὡς τό καλύτερο Γεροντικό καί Φιλοκαλία γιά τήν ἐποχή μας συνιστοῦμε τό πεντάτομο ἔργο τοῦ ὁσίου πατρός Παϊσίου, ὅπως καί τό ἔργο μέ τήν ζωή καί τήν διδασκαλία τοῦ ὁσίου πατρός Πορφυρίου Βίος καί Λόγοι. Ὁλόκαρδα πάλι συνιστοῦμε ὡς σύγχρονη Φιλοκαλία τό ἔργο «Ὁ ἅγιος Σιλουανός ὁ Ἀθωνίτης», γραμμένο ἀπό τόν φωτισμένο μαθητή τοῦ ἁγίου, τόν ὅσιο Γέροντα πατέρα Σωφρόνιο.

[...]

ΠΗΓΗ : † Ὁ Μητροπολίτης Γόρτυνος καί Μεγαλοπόλεως Ἰερεμίας, "ΑΠΛΗ ΚΑΤΗΧΗΣΗ", Mάιος - Ιούνιος 2015, αριθ. 75, σ. 102 κ.ε.

"ΝΑ ΚΡΙΝΕΙΣ ΤΟ ΓΕΡΟΝΤΑ ΕΊΝΑΙ ΣΑΝ ΝΑ ΚΡΙΝΕΙΣ ΤΟΝ ΙΔΙΟ ΤΟ ΘΕΟ" - ΓΕΡΩΝ ΕΦΡΑΙΜ Ο ΚΑΤΟΥΝΑΚΙΩΤΗΣ

Είπε ο Γέροντας Εφραίμ : "Κάποτε κατέκρινα το Γέροντα σε κάτι. Το βράδυ, όταν πήγα να κάνω προσευχή, βλέπω τείχος μπροστά μου. Δεν μπορούσα να προχωρήσω. "Κύριε Ιησού Χριστέ...Κύριε Ιησού Χριστέ" δεν βρίσκω τίποτα. Όλα κλειστά. Καμία σχέση με το Θεό, που προηγουμένως κολυμπούσα μέσα στην αγάπη Του ! Κάποιο σφάλμα έκανα, σκέφτομαι. Κάπου έχω αμαρτήσει. Άρχισα να εξετάζω τον εαυτό μου από την προηγούμενη ημέρα. Πού πήγα, τί έκανα, τί είπα. Το βρήκα. Είχα κατακρίνει τον Γέροντά μου. Την επομένη, ήταν Κυριακή, έπρεπε να λειτουργήσω. Τώρα τί να κάνω ; Προσευχή. "Θεέ μου, ήμαρτον. Συγχώρεσέ με, που κατέκρινα το Γέροντα μου. Έσφαλα. Ζητώ συγνώμη". Τίποτε. "Καλά, για μένα δεν υπάρχει συγχώρηση ; Δεν υπάρχει ευλόγησον ;". Τίποτε. "Τον Πέτρο, Κύριε, που σε αρνήθηκε τον συγχώρησες, εγώ δεν σε αρνήθηκα. Γελάστηκα και έκρινα το Γέροντά μου. Τώρα βάζω μετάνοια. Ζητώ συγχώρηση". Τίποτε.

Ξαναπιάνω το κομποσχοίνι. Δεν προχωρεί η προσευχή. Κλειστή η πόρτα. "Άρχισα τα κλάματα. Έβγαιναν τα δάκρυα ποτάμι. "Θεέ μου, Θεέ μου ! Δεν υπάρχει για μένα συγνώμη ; Ο Θεός του ελέους και των οικτιρμών είσαι. Δεν με συγχωρείς ; Τόσους και τόσους αναφέρει η ιστορία που έσφαλαν και αφού μετανόησαν τους συγχώρεσες. Τους Νεομάρτυρες, που σε αρνήθηκαν και τούρκεψαν, τους δέχθηκες. Συγνώμη, Πανάγαθε, μετανοώ !".

Τρεις ώρες πέρασαν έτσι, μέσα στο χάος και το σβησμό. Τελείωσα όλη την ακολουθία της Κυριακής με κλάματα. Στο τέλος βλέπω μια ειρήνη, μια γλυκύτητα, μια χαρά μέσα μου. "Άρχισε να λέγεται η ευχή. "Κύριε Ιησού Χριστέ ελέησόν με". Α ! εντάξει, είπα. Και έτσι προχώρησα στη Λειτουργία.

Κάθε κατάκριση είναι βλαβερή, αλλά να κατακρίνεις το Γέροντά σου είναι σαν να κρίνεις τον ίδιο το Θεό. Προσέχετε για να κερδίσουμε. Μην κατακρίνετε κανένα. Μια φορά κατέκρινα κάποιο δεσπότη και με εγκατέλειψε η Θεία Χάρη".

ΠΗΓΗ : ΝΤΑΝΑ Κ. ΠΑΥΛΟΥ ΑΡΧΙΜ.-ΙΕΡΟΚΗΡΥΚΟΣ, ΘΕΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΘΑΥΜΑΤΑ ΤΗΣ ΝΟΕΡΑΣ ΠΡΟΣΕΥΧΗΣ, εκδ."ΑΘΩΣ", σ. 233 κ.ε.