Η ΓΕΝΟΚΤΟΝΙΑ ΤΒΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ, ΕΝΑ ΕΓΚΛΗΜΑ ΠΟΥ ΠΕΡΙΜΕΝΕΙ ΤΗ ΔΙΚΑΙΩΣΗ ΤΟΥ - ΤΟΥ ΣΑΒΒΑ ΚΑΛΕΝΤΕΡΙΔΗ

Τὸ σχέδιο

Χαράζει ἡ ἀνατολὴ τοῦ 20οῦ αἰώνα καὶ οἱ λαοὶ τῆς Βαλκανικῆς ὁραματίζονται ἕνα ἐλπιδοφόρο μέλλον χωρὶς τὸν Ὀθωμανὸ δυνάστη πάνω ἀπὸ τὶς κεφαλές τους.

Τὴν ἴδια περίοδο, οἱ Νεότουρκοι ἀρχίζουν νὰ σχεδιάζουν ἕνα ἀποτρόπαιο ἔγκλημα ποὺ ἔμελλε νὰ καταγραφεῖ στὴν ἱστορία ὡς ἡ πρώτη γενοκτονία τῆς σύγχρονης ἀνθρωπότητας. Βλέποντας ὅτι εἶναι πρὸ τῶν θυρῶν ἡ διάλυση τῆς Ὀθωμανικῆς Αὐτοκρατορίας, ἀποφασίζουν τὴ δημιουργία μιᾶς νέας Τουρκίας στὰ ἐδάφη τῆς Ἀνατολῆς, «ἀποκαθαρμένης» ἀπὸ τοὺς χριστιανικοὺς καὶ τοὺς μὴ μουσουλμανικοὺς πληθυσμούς.

Οἱ λεπτομέρειες αὐτοῦ τοῦ ἀποτρόπαιου σχεδίου, ποὺ σημειώνεται ὅτι σχεδιάστηκε ἐν ψυχρῷ καὶ ὄχι κατὰ τὴ διάρκεια πολεμικῶν γεγονότων, συζητεῖται στὰ μυστικὰ συνέδρια τῶν Νεοτούρκων ποὺ διεξάγονται στὴ Θεσσαλονίκη τὸ 1908, 1909, 1910 καὶ 1911 καὶ προβλέπει τὴν ἀπομάκρυνση ὅλων τῶν χριστιανικῶν πληθυσμῶν, ἤτοι Ἑλλήνων, Ἀρμενίων καὶ τῶν Ἀσσυρίων, ἀπὸ τὰ ἐδάφη τῆς Μικρᾶς Ἀσίας ἀκόμα καὶ μὲ τὴ χρήση βίας, γιὰ νὰ δημιουργηθεῖ ἐκεῖ τὸ νέο τουρκικὸ κράτος, τὸ ὁποῖο θὰ κατοικεῖται ἀποκλειστικὰ ἀπὸ Τούρκους καὶ μουσουλμάνους. Τελικῶς οἱ διεργασίες καὶ οἱ σχεδιασμοὶ ὁλοκληρώνονται καὶ οἱ Νεότουρκοι, στὸ τελευταῖο συνέδριό τους, αὐτὸ τοῦ 1911, λαμβάνουν τὴν ἑξῆς ἀπόφαση: «Ἡ Τουρκία πρέπει νὰ γίνει μωαμεθανικὴ χώρα, ὅπου ἡ μωαμεθανικὴ θρησκεία καὶ οἱ μωαμεθανικὲς ἀντιλήψεις θὰ κυριαρχοῦν καὶ κάθε ἄλλη θρησκευτικὴ προπαγάνδα θὰ καταπνίγεται… Ἀργὰ ἢ γρήγορα θὰ πρέπει νὰ πραγματοποιηθεῖ ἡ πλήρης ὀθωμανοποίηση ὅλων τῶν ὑπηκόων τῆς Τουρκίας. Καὶ εἶναι ὁλοκάθαρο ὅτι αὐτὸ δὲν μπορεῖ νὰ γίνει μὲ τὴν πειθώ. Ἄρα πρέπει νὰ χρησιμοποιηθεῖ ἔνοπλη βία… Τὸ δικαίωμα τῶν ἄλλων ἐθνοτήτων νὰ ἔχουν δικές τους ὀργανώσεις θὰ πρέπει νὰ ἀποκλειστεῖ. Κάθε μορφὴ ἀποκέντρωσης καὶ αὐτοδιοίκησης θὰ θεωρεῖται προδοσία πρὸς τὴν τουρκικὴ αὐτοκρατορία.»

Μετὰ τὴν τελικὴ ἀπόφαση τοῦ συνεδρίου τοῦ 1911, ἀρχίζουν οἱ συσκέψεις καὶ οἱ προετοιμασίες σὲ ἐπιτελικὸ καὶ πρακτικὸ ἐπίπεδο. Σὲ μυστικὴ σύσκεψη τῶν Νεοτούρκων ὑπὸ τὴν προεδρία τοῦ Ταλαὰτ Πασᾶ, εἷς ἐκ τῶν συμμετεχόντων, ὁ δρ Σακὶρ Μπεχαεντίν, ἀναφέρει τὰ ἑξῆς: «Τὰ ἔθνη ποὺ ἀπέμειναν ἀπὸ παλιὰ στὴν Αὐτοκρατορία μας, μοιάζουν μὲ ξένα καὶ βλαβερὰ χόρτα ποὺ πρέπει νὰ ξεριζωθοῦν. Νὰ ξεκαθαρίσουμε τὴ γῆ μας. Αὐτὸς ἄλλωστε εἶναι καὶ ὁ σκοπὸς τῆς ἐπανάστασής μας.» Στὴν ἴδια σύσκεψη ἕνας ἄλλος συμμετέχων, ὁ δρ Ναζίμ, λέει: «…Θέλω νὰ ἐπιζήσει ὁ Τοῦρκος. Καὶ θέλω νὰ ζήσει μόνο σ’ αὐτὰ τὰ ἐδάφη καὶ νὰ εἶναι ἀνε- ξάρτητος. Ἐκτὸς τῶν Τούρκων ὅλα τὰ ἄλλα στοιχεῖα νὰ ἐξοντωθοῦν, ἄσχετα σὲ ποιά θρησκεία ἢ πίστη ἀνήκουν. Αὐτὴ ἡ χώρα πρέπει νὰ καθαρίσει ἀπὸ τὰ ξένα στοιχεῖα. Οἱ Τοῦρκοι πρέπει νὰ κάνουν τὴν ἐκκαθάριση.»

Ἡ ἐφαρμογὴ τοῦ Σχεδίου

Τὸ σχέδιο ἀρχίζει νὰ τίθεται σὲ ἐφαρμογὴ τὰ τέλη τοῦ 1913 καὶ τὸ 1914, μὲ τὸ Μεγάλο Διωγμό, ὁπότε, παραμονὲς τοῦ Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου –ὑποτίθεται γιὰ «λόγους ἀσφαλείας»–, ὑπὸ τὴν καθοδήγηση τῶν συμμάχων Γερμανῶν, ἐκτοπίζονται καὶ χάνουν τὴ ζωή τους πολλὲς δεκάδες χιλιάδες Ἕλληνες τῆς Θράκης καὶ τῶν παραλίων. Ἐνῷ εἶναι σὲ ἐξέλιξη ἡ γενοκτονία τῶν Ἑλλήνων, στὶς 24 Ἀπριλίου τοῦ 1915 ἀρχίζει ἡ γενοκτονία 1,5 ἑκατομμυρίου Ἀρμενίων καὶ 700 χιλιάδων Ἀσσυρίων. Οἱ Ἀρμένιοι καὶ οἱ Ἀσσύριοι, δυὸ ἱστορικοὶ καὶ αὐτόχθονες λαοὶ τῆς Ἀνατολῆς, ἐλλείψει δικοῦ τους ἐθνικοῦ κράτους καὶ ἰσχυρῶν διεθνῶν συμμάχων, ὁδηγοῦνται ἀνυπεράσπιστοι στὸ θάνατο ἀπὸ ἕναν λαὸ ποὺ εἶναι εἰσβολέας. Οἱ θανατηφόροι ἐκτοπισμοὶ καὶ οἱ σφαγὲς ὁλοκληρώνονται μέσα στὴν ἴδια χρονιά, γιὰ νὰ τελεστεῖ ἔτσι ἡ πρώτη γενοκτονία τοῦ 20οῦ αἰώνα. 

Ἐν τῷ μεταξὺ ἡ γενοκτονία τῶν Ἑλλήνων συνεχίζεται χωρὶς διακοπή. Ἐκτὸς ἀπὸ τοὺς ἀναγκαστικοὺς ἐκτοπισμούς, ἐφαρμόζεται ἡ ἀναγκαστικὴ στράτευση τῶν Ἑλλήνων, οἱ ὁποῖοι ἀντὶ νὰ ὑπηρετοῦν σὲ κανονικὲς μονάδες, τοποθετοῦνται στὰ περίφημα Ἀμελὲ Ταμπουροῦ (τάγματα ἐργασίας), τὰ ὁποῖα δὲν εἶναι τίποτε ἄλλο ἀπὸ μονάδες θανάτου. Ἐκεῖ, στὰ κάτεργα τοῦ Ἐρζερούμ, τοῦ Ἄσκαλε, τοῦ Χαρποὺτ καὶ τοῦ Ἐρζινγικάν, χάνει τὴ ζωή του ἡ ἀφρόκρεμα τοῦ ἀνδρικοῦ πληθυσμοῦ τῶν Ἑλλήνων τῆς Θράκης, τοῦ Πόντου καὶ τῆς Ἀνατολῆς.

Εἰδικὰ στὴν περιοχὴ τοῦ Πόντου ἀναπτύσσεται τὸ ἀντάρτικο, ἀπὸ φυγόστρατους, οἱ ὁποῖοι βγῆκαν στὰ βουνὰ ἀφοῦ εἴτε δραπέτευσαν ἀπὸ τὰ κάτεργα τῶν ταγμάτων ἐργασίας εἴτε ἀρνήθηκαν νὰ ὁδηγηθοῦν σ’ αὐτά. Τὴν ἴδια περίοδο, τὸ βαθὺ κράτος τῶν Νεοτούρκων ἀναπτύσσει παρακρατικὲς καὶ παραστρατιωτικὲς ὁμάδες καὶ ὁμάδες ἐμμίσθων «ἀτάκτων», οἱ ὁποῖοι ἐπιτίθενται καὶ λεηλατοῦν καὶ καταστρέφουν ἑλληνικὰ χωριὰ τοῦ Πόντου, στὶς περιοχὲς τῆς Τραπεζούντας, τῆς Ἀργυρούπολης, τῆς Νικόπολης, τῆς Κερασούντας, τῶν Κοτυώρων ( Ὀρντοῦ), τῆς Ἔρπαας, τῆς Ἀμάσειας, τῆς Ἀμισοῦ καὶ τῆς Παύρας. Τὴ δράση τῶν παρακρατικῶν καὶ τῶν παραστρατιωτικῶν ὁμάδων καὶ τῶν «ἀτάκτων» ἐνισχύει μὲ χρῆμα, ὅπλα καὶ πυρομαχικὰ καὶ νομιμοποιεῖ ὁ Μουσταφὰ Κεμάλ, μετὰ τὴν ἀποβίβασή του στὴν μαρτυρικὴ Ἀμισό, στὶς 19 Μαΐου 1919. Λίγες μέρες μετὰ συναντᾶται μὲ τὸν ἀρχισφαγέα Τοπὰλ Ὀσμὰν καὶ ἀφοῦ ἐνημερώνεται γιὰ τὴν κατάσταση στὴν περιοχή, τοῦ δίνει ὑλικὴ καὶ πολιτικὴ στήριξη καὶ νομιμοποίηση νὰ ὁλοκληρώσει τὸ ἔργο του.

Δυὸ χρόνια μετὰ καὶ ἀφοῦ ἔχει ὁδηγηθεῖ στὰ σφαγὴ μεγάλο μέρος τῶν Ἑλλήνων τοῦ μαρτυρικοῦ Πόντου, μὲ ἐντολὴ τοῦ Κεμὰλ συστήνονται τὰ περιβόητα Δικαστήρια Ἀνεξαρτησίας ( Ἰστικλὰλ Μαχκεμελερί), στὰ ὁποῖα δικάζονται μὲ συνοπτικὲς διαδικασίες καὶ ὁδηγοῦνται στὴν ἀγχόνη οἱ πιὸ σημαντικοὶ Ἕλληνες, ἡ πνευματικὴ καὶ οἰκονομικὴ ἡγεσία τῶν πόλεων καὶ τῶν κοινοτήτων τοῦ Πόντου.

Τὸ ἔγκλημα συνεχίζεται καὶ τὰ ἑπόμενα χρόνια καὶ ὁλοκληρώνεται μέχρι τὸ 1923 καὶ τὴν Ἀνταλλαγὴ τῶν πληθυσμῶν. Ὁ ἀπολογισμὸς εἶναι τραγικός. Ὡς ἀποτέλεσμα τῆς ἐφαρμογῆς τοῦ σχεδίου γενοκτονίας τῶν Ἑλληνικῶν πληθυσμῶν τῆς Θράκης, τοῦ Πόντου καὶ τῆς Ἀνατολῆς, ἔχουν χάσει τὴ ζωή τους 353 χιλιάδες Ἕλληνες τοῦ Πόντου καὶ περισσότερο ἀπὸ ἕνα ἑκατομμύριο Ἕλληνες τῆς Θράκης καὶ τῆς Μικρᾶς Ἀσίας.

Μερικὲς ἀπὸ τὶς μαρτυρίες ξένων διπλωματῶν

Τὰ γεγονότα τῶν σφαγῶν καὶ τοῦ ἐξανδραποδισμοῦ τῶν Ἑλλήνων τοῦ Πόντου καὶ τῆς Ἀνατολῆς, παρὰ τὴν κάλυψη ποὺ ἔδιναν στὴν σύμμαχο Τουρκία, ἀπαθανατίζονται σὲ ἐπίσημες ἀναφορὲς διπλωματῶν ποὺ ὑπηρετοῦσαν σὲ διπλωματικὲς ἀρχὲς τῆς περιοχῆς. 

Σὲ ἔγγραφο τοῦ Αὐστριακοῦ ὑπουργοῦ ἐξωτερικῶν γιὰ τοὺς διωγμοὺς τῶν Ἑλλήνων, ποὺ ἀπευθύνεται πρὸς τὸν ὁμόλογό του στὸ Βερολίνο, ἀναφέρονται τὰ ἑξῆς: «Ἡ πολιτικὴ τῶν Τούρκων εἶναι μέσῳ μιᾶς γενικευμένης καταδίωξης τοῦ ἑλληνικοῦ στοιχείου, νὰ ἐξοντώσει τοὺς Ἕλληνες ὡς ἐχθροὺς τοῦ Κράτους, ὅπως πρὶν τοὺς Ἀρμένιους. Οἱ Τοῦρκοι ἐφαρμόζουν τακτικὴ ἐκτόπισης τῶν πληθυσμῶν, δίχως διάκριση καὶ δυνατότητα ἐπιβίωσης, ἀπ’ τὶς ἀκτὲς στὸ ἐσωτερικὸ τῆς χώρας, ὥστε οἱ ἐκτοπιζόμενοι νὰ εἶναι ἐκτεθειμένοι στὴν ἀθλιότητα καὶ τὸν θάνατο ἀπὸ πείνα. Τὰ ἐγκαταλειπόμενα σπίτια τῶν ἐξοριζομένων λεηλατοῦνται ἀπὸ τὰ τούρκικα τάγματα τιμωρίας ἢ καίονται καὶ καταστρέφονται. Καὶ ὅλα τὰ ἄλλα μέτρα τὰ ὁποῖα εἰς τοὺς διωγμοὺς τῶν Ἀρμενίων εὑρίσκοντο εἰς ἡμερησίαν διάταξιν, ἐπαναλαμβάνονται τώρα ἐναντίον τῶν Ἑλλήνων.» Ἀπὸ τὴν πλευρά του ὁ μαρκήσιος Παλαβιτσίνι σὲ ἀναφορά του τὸν Ἰανουάριο τοῦ 1918 γράφει τὰ ἑξῆς: «Εἶναι σαφὲς ὅτι οἱ ἐκτοπισμοὶ τοῦ ἑλληνικοῦ στοιχείου δὲν ὑπαγορεύονται οὐδαμῶς ἀπὸ στρατιωτικοὺς λόγους καὶ ἐπιδιώκουν κακῶς ἐννοουμένους πολιτικοὺς σκοπούς.» Τὴν ἴδια περίοδο ὁ Αὐστριακὸς πρόξενος τῆς μαρτυρικῆς Ἀμισοῦ, Κβιατόφσκι, ἀναφέρει στοὺς προϊσταμένους του τὰ ἑξῆς: «Ὅπως ἐπανειλημμένως ἐτόνισα, θεωρῶ τὸν ἐκτοπισμὸν τῶν Ἑλλήνων τῆς ποντιακῆς παραλίας ἐν τῷ πλαισίῳ τῆς ἐκτελέσεως τοῦ προ- γράμματος τῶν Νεοτούρκων, τὸ ὁποῖον ἐπιδιώκει τὴν ἐξασθένησιν τοῦ Χριστιανικοῦ στοιχείου ὡς μίαν καταστροφὴν μεγίστης ἀπηχήσεως, ἥτις θὰ ἔχῃ εἰς τὴν Εὐρώπην ζωηρότερον ἀντίκτυπον ἀπὸ τὰς ἀγριότητας ἐναντίον τῶν Ἀρμενίων».

Τὸ 1921 ὁ Βρετανὸς Ἁρμοστὴς τῆς Κωνσταντινούπολης ἐνημερώνει ἐγγράφως τὸν Ὑπουργὸ Ἐξωτερικῶν τῆς Μεγάλης Βρετανίας: «Οἱ Τοῦρκοι φαίνεται ὅτι δροῦν βάσει προμελετημένου σχεδίου γιὰ τὴν ἐξόντωση τῶν μειονοτήτων…Ὅλοι οἱ ἄνδρες ἡλικίας ἄνω τῶν 15 ἐτῶν τῆς περιφερείας Τραπεζοῦντος καὶ τῆς ἐνδοχώρας ἐκτοπίστηκαν στὰ τάγματα ἐργασίας τοῦ Ἐρζερούμ, Κὰρς καὶ Σαρήκαμις.»

Ἀναφορὰ στὰ περιβόητα Δικαστήρια Ἀνεξαρτησίας τῆς Ἀμάσειας

Βρισκόμαστε στὸ 1921. Τὸ νεόκοπο κεμαλικὸ καθεστώς, γιὰ νὰ ὁλοκληρώσει τὸ ἔγκλημα, σχεδιάζει τὴν ἐξολόθρευση τῆς οἰκονομικῆς, πολιτικῆς καὶ πνευματικῆς ἡγεσίας τοῦ Ἑλληνισμοῦ τοῦ Πόντου. Στὰ πλαίσια τοῦ σχεδιασμοῦ αὐτοῦ, ἱδρύει τὰ περιβόητα Δικαστήρια Ἀνεξαρτησίας, στὰ ὁποῖα ὁδηγοῦνται ὅλα τὰ ἡγετικὰ στελέχη τῶν Ἑλλήνων τοῦ Πόντου. Ἔτσι ἡ Ἀμάσεια ἀπὸ τὸν Μάιο μέχρι τὸν Σεπτέμβριο τοῦ 1921 γίνεται τόπος ἐγκλεισμοῦ καὶ θανάτου. Γιὰ πέντε μῆνες τὸ τρελοκομεῖο τῆς πόλης μετατρέπεται σὲ φυλακή. Πολλοὶ ἀπὸ τοὺς συλληφθέντες πεθαίνουν κατὰ τὴ διάρκεια τοῦ ἐγκλεισμοῦ. Ὅπως μᾶς πληροφορεῖ ὁ ἐκ Πόντου διανοούμενος καὶ συγγραφέας Γεώργιος Κανδηλάπτης: «Τὸ δικαστήριο στήνεται μὲ πρόφαση τὴν καταδίωξη τῶν δημιουργῶν του Ποντιακοῦ ζητήματος, ἀλλὰ οὐσιαστικὰ μὲ σκοπὸ τὴν καταστροφὴ τοῦ ἄνθους τῶν ὁμογενῶν του Πόντου, δηλαδὴ τῶν ἐμπόρων, δικηγόρων, γιατρῶν, φαρμακοποιῶν, δασκάλων, ἱερέων, δημοσιογράφων».

Ὁρισμένοι ἀπὸ τοὺς μελλοθανάτους μᾶς ἔχουν ἀφήσει βαριὰ παρακαταθήκη τὶς ἐπιστολές τους ποὺ ἔστειλαν σὲ οἰκεῖα τους πρόσωπα, ἀνάχωμα στὴ λήθη!

Μαρτυρίες μελλοθανάτων

Ἐπιστολὴ μελλοθάνατου Ἀλέξανδρου Ἀκριτίδη, ἐμπόρου Τραπεζούντας

Κυριακή, 7 Σεπτεμβρίου 1921

Γλυκυτάτη μου Κλειώ,

Σήμερον ἐτελέσθη ἐν τῇ φυλακῇ λειτουργία καὶ ἐκοινωνήσαμε ὅλοι, περὶ τοὺς 100 ἀπὸ διάφορα μέρη. Ἔχει ἀποφασισθεῖ ὁ διὰ τῆς κρεμάλας θάνατος. Αὔριον θὰ πηγαίνουν οἱ 60, μεταξὺ αὐτῶν οἱ 5 Τραπεζούντιοι καὶ θὰ γίνει ὁ δι’ ἀγχόνης θάνατος. Τὴν Τρίτην δὲν θὰ εἴμεθα ἐν ζωῇ, ὁ Θεὸς νὰ μᾶς ἀξιώσει τοὺς οὐρανοὺς καὶ σὲ σᾶς νὰ δώσει εὐλογίαν καὶ ὑπομονὴν καὶ ἄλλο κακὸν νὰ μὴ δοκιμάσητε. Ὅταν θὰ μάθετε τὸ λυπηρὸν γεγονὸς νὰ μὴ χαλάσετε τὸν κόσμον, νὰ ἔχετε ὑπομονή. Τὰ παιδιὰ ἂς παίξουν καὶ ἂς χορέψουν. Ἂς σὲ βλέπω νὰ κανονίσῃς ὅλα ὅπως ξέρεις ἐσύ. Ὁ ἀγαπητός μου Θεόδωρος ἂς ἀναλαμβάνει πατρικὰ καθήκοντα καὶ νὰ μὴν ἀδικήσει κανένα ἀπὸ τὰ παιδιά. Τὸν Γέργον νὰ φροντίσει νὰ τελειώσει τὸ σχολεῖον καὶ νὰ γίνει καλὸς πολίτης. Τὸν Γιάννην ἂς τὸν ἔχει μαζί του στὴ δουλειά. Ἀπὸ τὰ μικρά, τὸν Παναγιώτη νὰ στείλεις στὸ σχολεῖο, τὴν Βαλεντίνην νὰ τὴν μάθῃς ραπτικήν. Τὴν Φωφὼν νὰ μὴ χωρίζεσαι ἐνόσῳ ζεῖς. Εἰς τὸν Στάθιον τὰς εὐχάς μου καὶ τὴν ὑποχρέωσιν ὅπως χωρὶς ἀμοιβὴν διεκπεραιώσει ὅλας τὰς οἰκογενειακάς μου ὑποθέσεις ποὺ θὰ τοῦ ἀναθέσητε. Ὁ πάπα Συμεὼν ἂς μὲ μνημονεύσει ἐνόσῳ ζῇ. Νὰ δώσῃς 5 λίρες στὴν Φιλόπτωχον, 5 λίρες στὴν Μέριμναν, 5 λίρες στοῦ Λυκαστῆ τὸ σχολεῖον. Καὶ ἂς μὲ συγχωρέσουν ὅλοι οἱ ἀδελφοί μου, οἱ νυφάδες καὶ ὅλοι οἱ συγγενεῖς καὶ φίλοι. Ἀντίο βαίνω πρὸς τὸν πατέρα καὶ συγχωρήσατέ μου

ὁ ὑμέτερος Ἀλ. Γ. Ἀκριτίδης

Ἐπιστολὴ μελλοθάνατου Ματθαίου Κωφίδη, βουλευτῆ Τραπεζούντας

15 Σεπτεμβρίου 1921

Φυλακαὶ Τιμαρχανέ – Ἀμασείας

Φιλτάτη Οὐρανία,

Χθὲς ἡμέραν τῆς Σταυροπροσκυνήσεως ἐπαρουσιάσθην εἰς τὸ δικαστήριον Ἰστικλάλ, καμίαν ἐλπίδα δὲν ἔχω πλέον. Σήμερον θὰ δοθῆ ἡ ἀπόφασις ἡ ὁποία βεβαίως θὰ εἶναι καταδικαστική. Σᾶς ἀφίνω ὑγείαν καὶ εἰς τὴν προστασίαν τοῦ Παναγάθου, περιττὰ τὰ πολλὰ λόγια. Θάρρος καὶ ἐγκαρτέρησις καὶ ἐλπὶς ἐπὶ Κύριον, διὰ νὰ ἠμπορέσῃς τὸ κατὰ δύναμιν νὰ σηκώσῃς τὸ βαρὺ φορτίον σου. Σᾶς γλυκοφιλῶ ὅλους.

Ὁ Ματθαῖος σου

Υ.Γ. Εἰς τὰ φίλτατα τὴν εὐχήν μου, καλὴν πρόοδον καὶ καλὴν διαγωγὴν ὅπως ἡ ψυχή μου καὶ μακρόθεν ἀγάλλεται.

Ἐπίλογος

Ἡ ἀναφορὰ αὐτὴ ἦταν ἀφιερωμένη στὰ θύματα τῆς Γενοκτονίας ποὺ διέπραξαν οἱ Τοῦρκοι ἀπὸ τὸ 1914 μέχρι τὸ 1923 ἐναντίον τῶν Ἑλλήνων, τῶν Ἀρμενίων, τῶν Ἀσσυρίων καὶ τῶν λοιπῶν μὴ μουσουλμανικῶν πληθυσμῶν τῆς Ἀνατολῆς. Ἐπικεντρώθηκε στὴ Γενοκτονία τοῦ Ἑλληνισμοῦ τοῦ Πόντου καὶ στὴν περίπτωση τῶν μελλοθανάτων, ποὺ ἀπέστειλαν ἐπιστολὲς στοὺς οἰκείους τους, λίγες ἡμέρες πρὶν ὁδηγηθοῦν στὴν ἀγχόνη, μετὰ ἀπὸ μία δίκη παρωδία στὰ Δικαστήρια Ἀνεξαρτησίας τῆς μαρτυρικῆς Ἀμάσειας, τὸ 1921. Οἱ ἀναφορὲς αὐτὲς καὶ οἱ ἐκδηλώσεις μνήμης ποὺ γίνονται γιὰ τὴ Γενοκτονία, δὲν στοχεύουν στὴν ἀναμόχλευση καὶ τὴ διαιώνιση τοῦ μίσους. Εἶναι πράξεις ἀνάχωμα σὲ πολιτικὲς ποὺ ὁδηγοῦν σὲ νέες γενοκτονίες. Εἶναι πράξεις δικαίωσης τῶν ἀδικοχαμένων νεκρῶν καὶ λύτρωσης τῶν λαῶν τῆς περιοχῆς. Εἶναι πράξεις εὐθύνης γιὰ τὶς γενιὲς ποὺ θἄρθουν.

ΠΗΓΗ : "ΠΕΙΡΑΪΚΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ", Μάιος 2015, τευχ. 270, σ. 44 κ.ε.