Ο ΠΑΝΑΓΙΟΣ ΤΑΦΟΣ

Στην καρδιά πραγματικά του Ναού της Αναστάσεως βρίσκεται ο Πανάγιος Τάφος, το «καινόν μνημείον» που μένοντας «κενόν» από την Ανάσταση του Κυρίου άλλαξε την παγκόσμια ιστορία και την πορεία της ανθρωπότητος. Η στιγμή κατά την οποία ο προσκυνητής βρίσκεται ενώπιον του Ιερό που Κουβουκλίου είναι, από πολλές πλευρές, η συγκλονιστικότερη της πνευματικής ζωής, αλλά και της ίδια της ύπαρξης, του χριστιανού.

Α. Γενικά ιστορικά στοιχεία

Δυτικά του Καθολικού της Αναστάσεως, κάτω από τον μεγάλο τρούλο του Ναού, βρίσκεται το Ιερό Κουβούκλιο, επί του Τάφου του Κυρίου. Πρόκειται για τον Πανάγιο Τάφο, το προσκυνηματικό κέντρο του Πανίερου Ναού της Αναστάσεως, και τον πόθο κάθε χριστιανού, που επιθυμεί να βρεθεί, να προσκυνήσει και να προσευχηθεί στο σημείο αυτό, όπου το φως του Χριστού νίκησε το σκοτάδι της πτώσεως, της φθοράς και του θανάτου. Την σημερινή του μορφή, αυτήν που βλέπει ο προσκυνητής, έλαβε το 1810, μετά τη μεγάλη πυρκαγιά του 1808, ο ιερός όμως αυτός τόπος πήρε πολλές μορφές, και δέχτηκε πολλές και διαφορετικές διαμορφώσεις, στο πέρασμα των είκοσι αιώνων από τη σταυρική θυσία και την Ανάσταση του Ιησού. Ο αρχικός Τάφος, σύμφωνα με τις ευαγγελικές αναφορές, ήταν ένα λαξευτό σε βράχο τυπικό ιουδαϊκό μνημείο της εποχής, όπως όμως προαναφέρθηκε, μετά την αποκάλυψη του από την αγία Ελένη λαξεύθηκε με τέτοιο τρόπο, ώστε να μείνει ανεξάρτητο από την βραχώδη πλαγιά στην οποία αρχικά ανήκε, και η οποία ισοπεδώθηκε, ώστε να διευκολυνθεί η ανέγερση των θρησκευτικών μνημείων και των ναϊκών κτισμάτων που ανεργήθηκαν από τον Μέγα Κωνσταντίνο. Ο Ευσέβιος Καισάρειας αναφέρει τους ωραίους κίονες με τους οποίους είχε διακοσμηθεί ο Πανάγιος Τάφος, κατά την κωνσταντίνεια περίοδο, ενώ η προσκυνήτρα Αιθερία, στο Οδοιπορικό της περιγράφει τον Τάφο ως ευρισκόμενο μέσα σε άλλο κλειστό προστατευτικό οικοδόμημα. Σύμφωνα με άλλες, μεταγενέστερες πηγές, ο Πανάγιος Τάφος αρχικά ήταν ελεύθερος, έφερε όμως οκταγωνική επίστεψη, την οποία είχαν διαμορφώσει οι λιθοξόοι που λάξευσαν τον αρχικό βράχο της πλάγιας.

Ως και την καταστροφή του Ναού από τον Άλ Χακήμ, την περίοδο 1009-1012, ο Πανάγιος Τάφος πρέπει να είχε διατηρήσει τη μορφή που περιγράφουν πηγές του 6^ου και του 7^ου αιώνα: βρισκόταν στο μέσον μεγάλου πλατώματος, και ήταν λαξευμένος σε μονόλιθο γύρω από τον οποίο είχε χτιστεί δακτυλιόσχημος τοίχος, ενώ πάνω του είχε κατασκευαστεί ένα είδος κιβωρίου, το οποίο στήριζαν περίτεχνοι κιονίσκοι. Με την καταστροφή της κατακτήσεως των αρχών του 11^ου αιώνα, που προαναφέρθηκε, ο βράχος ισοπεδώθηκε και το κιβώριο καταστράφηκε. Έτσι, στην ανακαίνιση του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Θ’ του Μονομάχου, το χρονικό διάστημα 1042-1048, γύρω από τον Πανάγιο Τάφο χτίστηκε επίμηκες οικοδόμημα, το οποίο στα δυτικά είχε την μορφή πολυγωνικού ημικυκλίου, και περιβαλλόταν από κιονίσκους, που είχαν προσκολληθεί στους κλειστούς τοίχους.

Η πυρκαγιά του 1808 κατέστρεψε την παλαιότερη κατασκευή που προστάτευε τον Τάφο, ώστε κατά την επίσκεψη του Ναού που ακολούθησε, με κοινή οικονομική συνεισφορά ολοκλήρου του Γένους, το μνημείο να δειχτεί επένδυση με πλάκες τοπικού ερυθρόλευκου λίθου, λαμβάνοντας την μορφή του Ιερού Κουβουκλίου, την οποία σήμερα βλέπει ο προσκυνητής, στο δυτικό μέρος της Ροτόντας. Έτσι, οι Έλληνες Ορθόδοξοι, δηλαδή η Αγιοταφιτική Αδελφότητα και το Πατριαρχείο Ιεροσολύμων, αποτελούν ιστορικά τους μόνους και αποκλειστικούς ανακαινιστές, αλλά και τους ουσιαστικούς και δικαιωματικούς κατόχους και κυριάρχους του ιερού αυτού προσκυνήματος, γεγονός που επισημαίνεται και από την παρουσία Ελληνορθόδοξου φύλακα του Παναγίου Τάφου στην είσοδο του Ιερού Κουβουκλίου, που πάντοτε ρυθμίζει τα της εισόδου των προσκυνητών, και φροντίζει για την άσκηση των δικαιωμάτων της Αγιοταφιτικής Αδελφότητος και την απαρέγκλιτη τήρηση των όρων του ισχύοντος προσκυνηματικού καθεστώτος.

Β. Το Ιερόν Κουβούκλιον εξωτερικά            

Μία από τις πολλές επιγραφές του μνημείου, χαραγμένου στην πρόσοψη, μας πληροφορεί για την επισκευή που έδωσε την σημερινή του μορφή στον Πανάγιο Τάφο:

ΑΝΩΚΟΔΟΜΗΣΗ ΤΟ ΚΟΥΒΟΥΚΛΙΟΝ ΤΟΥ ΠΑΝΑΓΙΟΥ ΤΑΦΟΥ ΟΛΟΝ ΕΚ ΘΕΜΕΛΙΟΥ ΔΙ ΕΛΕΟΥΣ ΤΩΝ ΟΡΘΟΔΟΞΩΝ ΡΩΜΑΙΩΝ ΕΠΙ ΤΗΣ ΠΑΤΡΙΑΡΧΕΙΑΣ ΚΥΡΙΟΥ ΠΟΛΥΚΑΡΠΟΥ ΕΝ ΕΤΕΙ ΑΩΙ’ :ΚΑΤΑ ΜΗΝΑ ΜΑΡΤΙΟΝ.

Τα κύρια διακοσμητικά στοιχεία των εξωτερικών πλευρών του Ιερού Κουβουκλίου είναι οι κιονίσκοι, οι ψευδοπεσσοί και οι αψίδες που τους επιστέφουν, ενώ πλούσιος και μοναδικός είναι ο γενικότερος γλυπτός διάκοσμος του μνημείου, τόσο εσωτερικά. Όσο και εξωτερικά. Στο κατώφλι μάλιστα της μοναδικής θύρας υπάρχει επιγραφή με το όνομα του προικισμένου αρχιτέκτονα της εποχής, ο ποίος σχεδίασε και κατασκεύασε το Ιερό Κουβούκλιο:

ΒΑΣΙΛΙΚΟΥ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΟΣ Χ ΚΟΜΝΗΝΟΥ ΚΑΛΦΑ ΑΩΙ᾿ .

Η μοναδική είσοδος του Κουβουκλίου υπάρχει στην ανατολική πλευρά του. Η παλαιότερη ξύλινη και διακοσμημένη με σεντέφι θύρα της εισόδου διασώθηκε από την πυρκαγιά του 1808, και φυλάσσεται σήμερα στο Πατριαρχικό Μουσείο. Η θύρα που τώρα κλείνει την είσοδο του Κουβουκλίου έχει περίτεχνα αργυρά ρόπτρα, στα οποία έχουν χαραχτεί οι εξής επιγραφές: ΣΤΑ ΔΕΞΙΑ ΚΥΡΙΕ ΑΝΟΙΞΟΝ ΗΜΙΝ ΤΗΝ ΘΥΡΑΝ ΤΟΥ ΕΛΕΟΥΣ ΣΟΥ-στα αριστερά: ΚΑΙ ΕΠΙΒΛΕΨΟΥΝ ΕΞ ΑΓΙΟΥ ΚΑΤΟΙΚΗΤΗΡΙΟΥ ΣΟΥ.

 Στην πρόσοψη του Κουβουκλίου έχουν τοποθετηθεί τέσσερις στρεπτοί μονολιθικοί πορφυρόλευκοι κιονίσκοι, που καταλήγουν σε κιονόκρανα κορινθιακού τύπου. Πάνω από την είσοδο υπάρχει ανάγλυφη η παράσταση της Αναστάσεως του Κυρίου, η οποία φέρει νεότερη αργυρεπίχρυση επένδυση. Πάνω από την παράσταση, υπάρχει χαραγμένη, σε ανοιχτό ειλητάριο, η ακόλουθη επιγραφή: ΤΩ ΖΩΟΔΟΧΩ ΣΟΥ ΤΑΦΩ ΠΑΡΕΣΤΩΤΕΣ ΟΙ ΑΝΑΞΙΟΙ ΔΟΞΟΛΟΓΙΑΝ ΠΡΟΣΦΕΡΟΜΕΝ ΤΗ ΑΦΑΤΩ ΣΟΥ ΕΥΣΠΛΑΧΝΙΑ ΧΡΙΣΤΕ Ο ΘΕΟΣ ΗΜΩΝ, ενώ σε ανάλογο μικρότερο ειλητάριο, στο κάτω μέρος της παράστασης, αναγράφεται: ΑΝΑΣΤΑΣΙΝ ΧΡΙΣΤΟΥ ΘΕΑΣΑΜΕΝΟΙ ΠΡΟΣΚΥΝΗΣΩΜΕΝ ΑΓΙΟΝ ΚΥΡΙΟΝ ΙΗΣΟΥΝ ΤΟΝ ΜΟΝΟΝ ΑΝΑΜΑΡΤΗΤΟΝ.

Μπροστά στην παράσταση της Αναστάσεως κρέμονται δώδεκα αργυρές ακοίμητες κανδήλες, οι οποίες καίνε με μέριμνα των Ορθοδόξων, δηλαδή της Αγιοταφιτικής Αδελφότητος. Στους Ορθοδόξους επίσης ανήκει η μεγάλη κανδήλα που κρέμεται και καίει μπροστά στο Ιερό Κουβούκλιο. Επίσης, εκατέρωθεν της εισόδου υπάρχουν μεγάλα και περίτεχνα μανουάλια, με την ακόλουθη εγχάρακτη επιγραφή:

ΚΤΗΜΑ ΚΑΙ ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΤΩ ΧΡΙΣΤΩ ΤΩΝ ΟΡΘΟΔΟΞΩΝ ΡΩΜΑΙΩΝ, που φανερώνει και τη συνολική κυριότητα των Ελλήνων Ορθοδόξων πάνω στο ιερό αυτό προσκύνημα της χριστιανοσύνης. Συνολικά, εκατέρωθεν της εισόδου, υπάρχουν δώδεκα μανουάλια, έξι μεγάλα και έξι μικρότερα, που ανήκουν ισοκατανεμημένα τόσο στους Ορθοδόξους, όσο και στους Λατίνους και στους Αρμένιους. Στο μέσον της προσόψεως, και πάνω από τις κανδήλες, δυο άγγελοι βαστάζουν βασιλικό στέμμα, ενώ εκατέρωθεν, μέσα σε ορθογώνια χαραγμένα πλαίσια, υπάρχουν οι ακόλουθες επιγραφές: ΙΝΑ ΠΑΝΤΕΣ ΟΙ ΠΙΣΤΟΙ ΤΟ ΖΩΟΔΟΧΩΝ ΜΝΗΜΑ ΣΕ ΠΡΟΣΚΥΝΩΜΕΝ. ΤΕΘΑΠΤΑΙ ΓΑΡ ΕΝ ΣΟΙ ΚΑΙ ΕΓΗΓΕΡΤΑΙ ΧΡΙΣΤΟΣ ΟΝΤΩΣ Ο ΘΕΟΣ ΗΜΩΝ ΟΙ ΤΩΝ ΣΩΜΑΤΩΝ ΤΗΝ ΕΓΕΡΣΙΝ ΑΘΕΤΗΣΑΝΤΕΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΧΡΙΣΤΟΥ ΕΙΣΕΛΘΟΝΤΕΣ ΜΝΗΜΑ ΔΙΔΑΧΘΗΤΕ ΟΤΙ ΝΕΝΕΚΡΩΤΑΙ ΚΑΙ ΕΓΗΓΕΡΤΑΙ ΠΑΛΙΝ Η ΣΑΡΞ ΤΟΥ ΖΩΟΔΟΤΟΥ ΕΙΣ ΠΙΣΤΩΣΙΝ ΕΣΧΑΤΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ ΗΝ ΕΛΠΙΖΟΜΕΝ. Στην αντίστοιχη θέση των υπολοίπων τριών πλευρών του Κουβουκλίου υπάρχουν λαξευμένα ορθογώνια πλαίσια, στα οποία έχει χαραχτεί η εξής επιγραφή: ΑΙΝΕΣΑΤΩΣΑΝ ΕΘΝΗ ΚΑΙ ΛΑΟΙ ΧΡΙΣΤΟΝ ΤΟΝ ΘΕΟΝ ΗΜΩΝ ΤΟΝ ΕΚΟΥΣΙΩΣ ΔΙ ΗΜΑΣ ΣΤΑΥΡΟΝ ΥΠΟΜΕΙΝΑΝΤΑ ΚΑΙ ΕΝ ΤΩ ΑΔΗ ΤΡΙΗΜΕΡΕΥΣΑΝΤΑ ΚΑΙ ΠΡΟΣΚΥΝΗΣΑΤΩΣΑΝ ΑΥΤΟΥ ΤΗΝ ΕΚ ΝΕΚΡΩΝ ΑΝΑΣΤΑΣΙΝ ΔΙ ΗΣ ΠΕΦΩΤΙΣΤΑΙ ΠΑΝΤΑ ΔΙ ΗΣ ΠΕΦΩΤΙΣΤΑΙ ΠΑΝΤΑ ΤΑ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ΠΕΡΑΤΑ. Κοντά σε αυτές, υπάρχουν και οι ακόλουθες αφιερωματικές ενθυμήσεις χαραγμένες εδώ: ΜΝΗΣΘΗΤΙ ΚΥΡΙΕ ΤΩΝ ΔΟΥΛΩΝ ΣΟΥ Χ. ΛΑΖΑΡΟΥ ΔΟΥΒΑΡΤΖΗ ΥΙΟΥ ΘΕΟΔΩΡΟΥ ΑΠΟ ΧΩΡΙΟΥ ΛΟΥΒΡΟΥΚΟΥΛΟΥΜΟΓΛΟΥ Χ. ΣΟΥΒΑΤΖΗ ΚΑΙ ΜΝΗΣΘΗΤΙ ΚΥΡΙΕ ΤΟΥ ΔΟΥΛΟΥ ΣΟΥ ΤΑΣΤΗΠΑΣΗ ΑΝΤΩΝΟΓΛΟΥ Χ. ΠΟΤΟΣ ΑΠΟ ΧΩΡΙΟΝ ΤΗΣ ΚΑΙΣΑΡΕΙΑΣ ΑΓΙΟΥ ΣΤΑΦΑΝΟΥ Χ. ΗΛΙΑΣ ΙΩΑΝΝΟΥ […], που αποτελούν μνείες και για τους υπόλοιπους τεχνίτες και μαστόρους που εργάστηκαν στην ανοικοδόμηση του Ιερού Κουβουκλίου.

Πρέπει εδώ να σημειωθεί ότι στην πρόσοψη του Ιερού Κουβουκλίου έχουν γίνει μεταγενεστέρως προσθήκες, τόσο από τους Λατίνους, όσο και από τους Αρμενίους. Οι πρώτοι έχουν τοποθετήσει μεγάλη ελαιογραφία της Αναστάσεως πάνω από την ανάγλυφη εικόνα που προαναφέρθηκε, και οι δεύτεροι έχουν τοποθετήσει ανάλογη παράσταση από κάτω. Μπροστά τους μάλιστα καίνε επτά μεγάλες κανδήλες των Λατίνων, και δώδεκα μικρότερες των Αρμενίων, ώστε αλλοιώνεται η αρχική αισθητική εντύπωση του κτίσματος, και να καλύπτεται και μέρος των παλαιοτέρων ελληνικών επιγραφών.

Στην κορυφή του Κουβουκλίου υπάρχει στηθαίο, με μικρούς λίθινους πεσσούς και κιονίσκους, στο ύψος δε αυτό, και στο κέντρο δε της προσόψεως έχει σκαλιστεί ανάγλυφος οφθαλμός, πάνω σε μεγάλο ανθέμιο. Στην βάση του στηθαίου υπάρχει στεφάνη, την οποία διαμορφώνουν τα επίκρανα των ψευδοπεσσών της ορθομαρμάρωσης. Πάνω από το Ιερό Κουβούκλιο έχει κατασκευαστεί μολύβδινος τρούλος διπλής καμπυλότητας, που στηρίζεται σε στηθαίο από κιονίσκους και πεσσούς. Το στηθαίο αυτό εδράζεται, και πάλι, σε μεγάλη αψιδωτή στεφάνη, ενώ όλα τα διακοσμητικά στοιχεία των εξωτερικών πλευρών του ναόσχημου Ιερού Κουβουκλίου διακρίνονται και την εξαίρετη ποιότητα της κατασκευής τους.

Γ. Στο εσωτερικό του Ιερού Κουβουκλίου: ο άγιος Λίθος

Το εσωτερικό του Κουβουκλίου διαιρείται σε δυο μέρη. Ο προθάλαμος του αρχικού ταφικού μνημείου ονομάζεται άγιος Λίθος ή παρεκκλήσιο του Αγγέλου. Εδώ, στο κέντρο του θαλάμου, μέσα σε μαρμάρινη θήκη που εδράζεται σε μικρή τετράγωνη λίθινη τράπεζα σώζεται τμήμα του λίθου, πάνω στον οποίο, κατά την ευαγγελική διήγηση, καθόταν ο Άγγελος που ανήγγειλε στις Μυροφόρες την Ανάσταση του Κυρίου. Γύρω από τις τέσσερις πλευρές της θήκης ξετυλίγεται η ακόλουθη επιγραφή:

ΑΓΓΕΛΟΣ Κ(ΥΡΙΟ)Υ ΚΑΤΑΒΑΣ/ΕΞ ΟΥΡΑΝΟΥ ΑΠΕΚΥΛΙΣΕ/ΤΟΝ ΛΙΘΟΝ ΑΠΟ ΤΗΣ/ΘΥΡΑΣ ΤΟΥ ΜΝΗΜΕΙΟΥ.

Η οροφή του θαλάμου φέρει θολίσκο, με οποίο για την επίτευξη του εξαερισμού του χώρου. Από αυτήν κρέμονται δεκαπέντε κανδήλες, από τις οποίες πέντε ανήκουν στους Ορθοδόξους, πέντε στους Λατίνους, τέσσερις στους Αρμενίους και μια από τους Κόπτες. Οι τοίχοι του θαλάμου φέρουν περίτεχνη ορθομαρμάρωση, ενώ το δάπεδο καλύπτεται από μαρμαροθετήματα, κατασκευασμένα από κομμάτια μαρμάρων διαφορετικών χρωμάτων. Εδώ, και επί της θήκης του αγίου Λίθου, τελείται κάθε βράδυ θεία λειτουργία από τους Ορθοδόξους, για τους πολυπληθείς προσκυνητές, την οποία τελούν επίσκοποι και ιερείς από τις ομάδες των προσκυνητών, αλλά και αρχιερείς της Αγιοταφιτικής Αδελφότητος. Κατά την τέλεση της θείας λειτουργίας ο Πανάγιος Τάφος χρησιμοποιείται ως αγία Πρόθεση, και ο άγιος Λίθος ως αγία Τράπεζα, αφού προστεθεί γύρω του μικρή φορητή τραπεζόσχημη ειδική κατασκευή, ώστε να εξασφαλιστεί ο απαραίτητος χώρος για την τέλεση του μυστηρίου της θείας ευχαριστίας.

Στους τοίχους του θαλάμου υπάρχουν δυο ωοειδείς οπές, από τις οποίες μεταδίδεται το Άγιο Φως μετά την θαυματουργική αφή του , το μεσημέρι του Μεγάλου Σαββάτου. Η θύρα που οδηγεί προς τον θάλαμο του Παναγίου Τάφου είναι χαμηλή, και φέρει πλούσιο γλυπτό διάκοσμο. Στο πάνω μέρος της έχουν σκαλιστεί ο Λίθος και οι Μυροφόρες, αριστερά, αλλά και ο αρχάγγελος Γαβριήλ, δεξιά, ενώ τα πρόσωπα ταυτίζουν οι ακόλουθες επιγραφές: ΜΑΡΙΑ ΙΑΚ(ΩΒΟΥ)/ΣΑΛΩ(ΜΗ)/ΜΑΡ(ΙΑ) ΜΑΓΔ(ΑΛΗΝΗ) Ο ΑΡΧΑΓ(ΓΕΛΟΣ) ΓΑΒΡ(ΙΗΛ), και την όλη παράσταση συνοδεύει και επεξηγεί η εξής επιγραφή, πους έχει χαραχτεί σε πτυχωτή ταινία: ΜΥΡΟΦΟΡΟΙ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΤΙ ΖΗΤΕΙΤΕ ΤΟΝ ΖΩΝΤΑ ΕΝ ΝΕΚΡΟΙΣ; ΑΝΕΣΤΗ Ο ΚΥΡΙΟΣ.

Πάνω από τις παραστάσεις αυτές έχει φιλοτεχνηθεί η εικόνα της Αναστάσεως του Χριστού, και πάνω της έχουν σκαλιστεί δύο σαλπίζοντες άγγελοι, με ενεπίγραφο ειλητάριο, όπου διαβάζονται τα ακόλουθα: ΔΕΥΤΕ ΙΔΕΤΕ ΤΟΝ ΤΟΠΟΝ ΟΠΟΥ ΕΚΕΙΤΟ Ο ΚΥΡΙΟΣ. Από την είσοδο αυτή ο προσκυνητής εισέρχεται στον καθαυτό νεκρικό θάλαμο, τον Πανάγιο Τάφο.

Δ. Ο Πανάγιος και Ζωοδόχος Τάφος

Ο δεύτερος χώρος του Ιερού Κουβουκλίου αποτελείται από ένα λαξευμένο στο βράχο ορθογώνιο θάλαμο, τα τοιχώματα του οποίου έχουν καλυφθεί από ορθομαρμάρωση. Το καθαυτό σημείο όπου είχε εναποτεθεί το πανάχραντο και ακήρατο σώμα του Δεσπότου βρίσκεται στο βόρειο μέρος του θαλάμου, και έχει καλυφθεί, στην κυρία και στην πάνω πλευρά του από πλάκες λευκού μαρμάρου. Στον τοίχο πάνω του υπάρχει ανάγλυφη η παράσταση της Αναστάσεως. Ο αναστάς Κύριος πλαισιώνεται από δυο αγγέλους στη βάση και δυο πάνω, που κρατούν στέμμα, ενώ εκατέρωθεν υπάρχει η ακόλουθη εγχάρακτη επιγραφή: ΤΙ ΖΗΤΕΙΤΕ ΙΗΣΟΥΝ ΤΟΝ ΝΑΖΑΡΗΝΟΝ ΖΗΤΕΙΤΕ ΤΟΝ ΕΣΤΑΥΡΩΜΕΝΟΝ;ΗΓΕΡΘΗ ΟΥΚ ΕΣΤΙΝ ΩΔΕ. ΙΔΕ Ο ΤΟΠΟΣ ΟΠΟΥ ΕΘΗΚΑΝ ΑΥΤΟ.

Στον Πανάγιο Τάφο καίνε διαρκώς λαμπάδες και σαράντα τρείς ακοίμητες κανδήλες. Από αυτές δεκατρείς είναι των Ορθοδόξων, δεκατρείς των Λατίνων, δεκατρείς των Αρμενίων και τέσσερις των Κοπτών. Επίσης, συναπτόμενο στο δυτικό τμήμα του Ιερού Κουβουκλίου, εξωτερικά, υπάρχει παρεκκλήσιο των Κοπτών, ενώ στον Πανάγιο Τάφο λειτουργούν και οι Λατίνοι. Παρά το γεγονός ότι στο Ιερό Κουβούκλιο και στον Πανάγιο Τάφο έχουν δικαιώματα όλες οι ομολογίες, κυρίαρχη παραμένει η θέση των Ορθοδόξων, και πρωταγωνιστικός ρόλος της Αγιοταφιτικής Αδελφότητος και του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων, στην τέλεση της θείας λατρείας στο ιερότερο μνημείο της χριστιανοσύνης, σύμφωνα και με όσα παραπάνω αναλυτικά και λεπτομερώς εκτέθηκαν.

Το πάνω μέρος του θαλάμου καλύπτει μαρμάρινο γείσο, επί του οποίου στηρίζεται ζωφόρος, με εγχάρακτο το ακόλουθο τροπάριο του όρθρου της πασχαλινής θείας λειτουργίας: ΤΗΝ ΑΝΑΣΤΑΣΙΝ ΣΟΥ ΧΡΙΣΤΕ ΣΩΤΗΡ ΑΓΓΕΛΟΙ ΥΜΝΟΥΣΙΝ ΕΝ ΟΥΡΑΝΟΙΣ ΚΑΙ ΗΜΑΣ ΤΟΥΣ ΕΠΙ ΓΗΣ ΚΑΤΑΞΙΩΣΟΝ ΕΝ ΚΑΘΑΡΑ ΚΑΡΔΙΑ ΣΕ ΔΟΞΑΖΕΙΝ. Οι Λατίνοι έχον τοποθετήσει την δική τους ανάγλυφη εικόνα της Αναστάσεως δίπλα στην εικόνα των Ορθοδόξων που προαναφέρθηκε, και οι Αρμένιοι έχουν εγκαταστήσει, από την άλλη πλευρά της ίδιας εικόνας, μια δική τους ελαιογραφία.

Στο ψηλότερο σημείο του θόλου υπάρχει εγχάρακτο το εξής τροπάριο του αγίου Ιωάννου του Δαμασκηνού: ΩΣ ΖΩΗΦΟΡΟΣ ΩΣ ΠΑΡΑΔΕΙΣΟΥ ΩΡΑΙΟΤΕΡΟΣ ΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΠΑΣΤΑΔΟΣ ΠΑΣΗΣ ΒΑΣΙΛΙΚΗΣ ΑΝΑΔΕΔΕΙΚΤΑΙ ΛΑΜΠΡΟΤΕΡΟΣ ΧΡΙΣΤΕ Ο ΤΑΦΟΣ ΣΟΥ Η ΠΗΓΗ ΤΗΣ ΗΜΩΝ ΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ.  Τέλος, πάνω από την είσοδο, ο αρχιτέκτονας του Ιερού Κουβουκλίου έχει χαράξει την σφραγίδα του, που ταυτοχρόνως αποτελεί και την προσωπική του δέηση: ΑΩΙ’ΜΝΗΣΘΗΤΙ ΚΥΡΙΕ ΤΟΥ ΔΟΥΛΟΥ ΣΟΥ ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΙΚΟΥ ΚΑΛΦΑ Χ: ΚΟΜΝΗΝΟΥ ΜΥΤΙΛΗΝΑΙΟΥ.

ΠΗΓΗ : http://www.romiosini.org.gr/.