Ο ΑΓΙΟΣ ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ Ο ΠΑΛΑΜΑΣ ΚΑΙ Η ΕΠΟΧΗ ΜΑΣ - Γεωργίου Ἰ. Μαντζαρίδη Ὁμότιμου Καθηγητῆ Θεολογικῆς Σχολῆς Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης

Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς (1296-1359) εἶναι ἕνας ἀπό τούς μεγαλύτερους Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας μας. Ὁρισμένες φορές τοποθετεῖται ὡς τέταρτος Ἱεράρχης μαζί μέ τόν Μ. Βασίλειο, τόν Γρηγόριο Θεολόγο καί τόν Ἰωάννη Χρυσόστομο. Σέ μιά κρίσιμη ἐποχή, κατά τήν ὁποία ὁ χριστεπώνυμος οὐμανισμός ἀμφισβητοῦσε τήν πεμπτουσία τῆς Ἐκκλησίας ὡς «κοινωνίας θεώσεως», ὁ ἅγιος Γρηγοριος ὁ Παλαμᾶς πρόβαλε τή διδασκαλία γιά τή θέωση τοῦ ἀνθρώπου μέ τή μετοχή του στήν ἄκτιστη ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ. Δέν παρουσίασε καινούργιες θεολογικές ἀλήθειες πού δέν ὑπῆρχαν προηγουμένως στήν Ἁγία Γραφή καί τήν Παράδοση τῆς Ἐκκλησίας. Χρησιμοποιώντας ὅμως τή γλώσσα, τούς ὅρους καί τίς ἔννοιες τῆς ἐποχῆς του, ἀνέτρεψε τίς ἀμφισβητήσεις καί προσβολές τῆς χριστιανικῆς πίστεως καί ζωῆς μέ τή διαχρονική ἀλήθεια τῆς Ἐκκλησίας.

Κεντρική θέση στή θεολογία τοῦ ἁγίου Γρηγορίου Παλαμᾶ ἔχει ἡ διάκριση ἀνάμεσα στήν οὐσία καί τήν ἐνέργεια ἤ τίς ἐνέργειες τοῦ Θεοῦ. Ἡ διάκριση αὐτή, πού ἔχει τίς ρίζες της στήν Ἁγία Γραφή, ἀναπτύχθηκε θεολογικά ἀπό τούς Πατέρες τῆς Καππαδοκίας. Ὁ ἅγιος Γρηγόριος χρησιμοποίησε τή διάκριση αὐτήν ὑπογραμμίζοντας τόν ἄκτιστο χαρακτήρα τῆς θείας ἐνέργειας. Ἡ ὑπογράμμιση αὐτή δέν συνιστᾶ θεολογικό νεωτερισμό ἀλλά μόνο θεολογικό τονισμό. Κάθε φύση ἔχει καί τήν ἀντίστοιχη ἐνέργειά της. Ἡ κτιστή φύση ἔχει κτιστή ἐνέργεια, ἐνῶ ἡ ἄκτιστη ἔχει ἄκτιστη ἐνέργεια.

Ὁ Θεός δέν παραμένει ἀπρόσιτος καί ἀκοινώνητος στόν ἄνθρωπο οὔτε τόν προσεγγίζει καί κοινωνεῖ μέ αὐτόν χρησιμοποιώντας κτιστά μέσα, ἀλλά ἔρχεται σέ ἄμεση σχέση καί προσωπική κοινωνία μαζί του μέ τήν ἄκτιστη ἐνέργεια ἤ τίς ἄκτιστες ἐνέργειές του. Μέ τόν τρόπο αὐτόν ὁ ἄνθρωπος μετέχει ἄμεσα καί προσωπικά στή θεία ζωή καί γίνεται θεός κατά χάρη. Ὁλόκληρη ἡ παλαμική θεολογία καταλήγει σέ τελική ἀνάλυση στήν προάσπιση τῆς ἀλήθειας αὐτῆς· τῆς ἀλήθειας τῆς ἐν Χριστῷ ἀνακαινίσεως καί θεώσεως τοῦ ἀνθρώπου, δηλαδή τῆς ἀναδείξεώς του ὡς προσώπου «καθ΄ ὁμοίωσιν Θεοῦ».

Ὅπως εὔστοχα ἐπισήμανε ὁ γέροντας Σωφρόνιος, «ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς εἶναι ἐκεῖνος πού μᾶς ἐξήγησε, πῶς νά στεκόμαστε μπροστά στόν Θεό, πῶς νά τόν γνωρίζουμε μέ ἕναν καταφατικό τρόπο»¹. Ἡ ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ δέν εἶναι κάποια ἀόριστη δύναμη ἤ ὑπερδύναμη. Ἡ ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ εἶναι ὁ ἴδιος ὁ Θεός· εἶναι «ὁ ζῶν Θεός», πού γίνεται προσιτός καί μεθεκτός στόν ἄνθρωπο. Μέ τήν ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ ζοῦμε τόν ζῶντα Θεό μέσα στήν ἱστορία καί στή ζωή μας.

Στήν πολεμική πού ἀνέπτυξε ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς ἀναιρώντας τήν κακοδοξία τοῦ Βαρλαάμ γιά τόν κτιστό χαρακτήρα τῆς θείας ἐνέργειας, ἐπισήμανε καί τήν πρόταξη τοῦ προσώπου. Ἀκολουθώντας ὥς ἕνα σημεῖο καί κατά λέξη τόν ἅγιο Γρηγόριο τόν Θεολόγο ὁ Παλαμᾶς λέει: «Καί τῷ Μωυσῇ δέ χρηματίζων ὁ Θεός, οὐκ εἶπεν ἐγώ εἰμι ἡ οὐσία, ἀλλ΄ἐγώ εἰμι ὁ ὤν²· οὐ γάρ ἐκ τῆς οὐσίας ὁ ὤν, ἀλλ’ ἐκ τοῦ ὄντος ἡ οὐσία· αὐτός γάρ ὁ ὤν ὅλον ἐν ἑαυτῷ συνείληφε τό εἶναι»³.

Ἡ ἀναγωγή τῆς οὐσίας στό ὄν δέν σημαίνει καί πρόταξη τοῦ ὄντος ἀπέναντι τῆς οὐσίας, πράγμα πού θά σήμαινε σέ τελική ἀνάλυση καί ὕπαρξη ὄντος χωρίς οὐσία. Τό λάθος αὐτό σημειώθηκε πρόσφατα στόν θεολογικό χῶρο κατά τή συζήτηση τῆς ἐννοίας τοῦ προσώπου, μέ τήν ἐπίκληση μάλιστα καί τοῦ παρατεθέντος χωρίου τοῦ ἁγίου Γρηγορίου Παλαμᾶ. Ἀλλά ἔτσι ἀποφεύγεται μέν ὁ οὐσιανισμός, τόν ὁποῖο ὀρθῶς ἀπορρίπτουν οἱ ὀρθόδοξοι θεολόγοι, ἀναδύεται ὅμως στή θέση του ἕνας ἀνούσιος περσοναλισμός. Ὁ περσοναλισμός αὐτός εἶναι τελείως ξένος πρός τήν πατερική παράδοση καί τή θεολογία τοῦ ἁγίου Γρηγορίου Παλαμᾶ. Ὅπως τονίζει ὁ ἅγιος Γρηγόριος, διακρίνουμε τήν ὑπόσταση ἀπό τήν οὐσία καί παρουσιάζουμε τή διαφορά της ἀπό ἐκείνην, ἀλλά δέν μποροῦμε νά βροῦμε ὑπόσταση χωρίς οὐσία· «οὐκ ἔστιν ἰδεῖν ὑπόστασιν χωρίς οὐσίας»⁴. Οἱ θεῖες ὑποστάσεις δέν εἶναι μέρη τῆς θείας οὐσίας, γιατί σέ κάθε ὑπόσταση ὑπάρχει «ὅλη καί τελεία ἡ θεότης»⁵.

Ἡ ἀνθρώπινη φύση δημιουργήθηκε σέ σχέση καί ἀναφορά πρός τή θεία φύση. Δημιουργηθήκαμε, σημειώνει ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς ἐπαναλαμβάνοντας τόν Ἀπόστολο Πέτρο, «ἵνα γενώμεθα θείας κοινωνοί φύσεως»⁶. Αὐτό σημαίνει, ὅπως συμπληρώνει ὁ ἴδιος, ὅτι δέν εἴμασταν προηγουμένως οὔτε γίναμε ἐξαρχῆς μέ τήν δημιουργία μας κοινωνοί αὐτῆς τῆς φύσεως⁷. Καί ἐνῶ ἔπρεπε νά προχωρήσει ὁ ἄνθρωπος πρός τό «καθ’ὁμοίωσιν», ὄχι μόνο δέν τό ἔπραξε, ἀλλά καί βάδισε πρός τήν ἀντίθετη κατεύθυνση. Ἡ διπλή αὐτή ἐκτροπή προκλήθηκε ἀπό τήν ἔπαρση τοῦ ἀνθρώπου. Αὐτή τόν ἀλλοτρίωσε ἀπό τήν κατά φύση ἐνάρετη ζωή καί τόν ὁδήγησε στήν παρά φύση ἐμπαθή ζωή. Ὅταν ὅμως ὁ ἄνθρωπος ταπεινωθεῖ καί ἀνακτήσει τή φυσική ἀναφορά του πρός τόν Θεό, τότε αἴρεται ἡ ἀντίθεση πού ὑπάρχει μέσα του, εἰρηνεύει καί ζεῖ τήν κατά φύση ἐνάρετη ζωή⁸.

Ὁ ἄνθρωπος λοιπόν δέν καλεῖται νά νικήσει τή φύση του ἤ νά ἐλευθερωθεῖ ἀπό αὐτήν, ἀλλά νά ἀντιταχθεῖ στήν ἐκτροπή της, νά νικήσει τά πάθη της καί νά τήν κατευθύνει στόν σκοπό γιά τόν ὁποῖο ἐξαρχῆς δημιουργήθηκε·«στό καθ’ ὁμοίωσιν», στή μέθεξη τῆς «θείας φύσεως». Μέσα σέ αὐτήν ἀκριβῶς τήν προοπτική καλεῖται ὁ ἄνθρωπος νά πολεμήσει τή σάρκα του ἤ καί νά μισήσει τόν ἴδιο τόν ἑαυτό του⁹.

Μέσα σέ αὐτήν τήν προοπτική διεξάγεται καί ἡ χριστιανική ἄσκηση, πού ἀποτελεῖ κεντρικό ἄξονα στή ζωή καί τή διδασκαλία τοῦ ἁγίου Γρηγορίου. Καί ἐπειδή ἡ ἔπαρση ἦταν ἡ αἰτία τῆς ἐκτροπῆς τοῦ ἀνθρώπου, γι’αὐτό ἡ ταπείνωση καί τό πένθος προβάλλονται ὡς κύρια φάρμακα γιά τήν ἀνόρθωσή του.

Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς, ὅπως σημειώνει ὁ βιογράφος καί ἐγκωμιαστής του Φιλόθεος, Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως, διέθετε ἀκρότατη ταπείνωση καί ἀνυπόκριτη «ἐκ καρδίας ἀγάπη»· εἶχε βαθύτατη κατάνυξη, πένθος καί ἀείροα δάκρυα¹⁰. Τέλος μέ ἀπόλυτη πειστικότητα καί ἀκατάβλητη δύναμη ὑπερασπίστηκε τήν ἀδιάλειπτη προσευχή, ἀντικρούοντας τόν Βαρλαάμ τόν Καλαβρό πού τήν ἔβλεπε ὡς διανοητική διαδικασία.

Ἡ θέωση τοῦ ἀνθρώπου, ἤ ἡ τελείωση καί καταξίωσή του ὡς προσώπου, ἔρχεται ὡς ἐπιστέγασμα μακρᾶς καί ἐπίπονης ἀσκητικῆς πορείας. Ἡ πορεία αὐτή ἀποκαθιστᾶ τήν εἰρήνη στήν ψυχή τοῦ πιστοῦ καί μετατρέπει τά δάκρυα τοῦ πένθους καί τῆς μετανοίας σέ χαρά καί ἀγαλλίαμα τῆς καρδιᾶς. Ἔτσι ὁ ἄνθρωπος ἐλευθερώνεται ἀπό τά γήινα πάθη, γεύεται τή θεία μακαριότητα καί καταυγάζεται ἀπό τό ἄκτιστο φῶς· γίνεται ἐπίγειος ἄγγελος τοῦ Θεοῦ καί προσάγει μέ τόν ἑαυτό του στόν Θεό ὁλόκληρη τήν κτίση, γιατί καί ὁ ἴδιος μετέχει σέ ὅλα, ὅπως καί στόν Θεό πού βρίσκεται ἐπάνω ἀπό ὅλα, γιά νά εἶναι ἀκριβής εἰκόνα του¹¹.

Στό σημεῖο αὐτό ἀξίζει νά ἐπισημάνουμε καί τή σπουδαιότητα τῆς διδασκαλίας τοῦ ἁγίου Γρηγορίου Παλαμᾶ γιά τή σωστή θεολογική προσέγγιση καί ἀντιμετώπιση τῆς σύγχρονης οἰκολογικῆς κρίσεως. Ἡ κρίση αὐτή δέν εἶναι ἐπιφανειακή οὔτε ἀντιμετωπίζεται μέ νομοθετικά μόνο μέτρα ἤ ἀκόμα καί μέ τήν ἁπλή ἀλλαγή τῆς ἐξωτερικῆς συμπεριφορᾶς τοῦ ἀνθρώπου. Ἡ οἰκολογική κρίση πηγάζει ἀπό τήν ἐσωτερική κρίση τοῦ ἀνθρώπου, ἀπό τή διάσπαση τοῦ νοῦ ἀπό τήν καρδιά του. Πηγάζει ἀπό τήν ἀποτυχία του νά ἀγκαλιάσει μέ ἀγάπη ὁλόληρη τήν κτίση καί νά τήν ἀναφέρει μαζί μέ τόν ἑαυτό του στόν Θεό.

Ἡ οἰκολογική κρίση ξεκινᾶ ἀπό τήν ἐσωτερική κρίση τοῦ ἀνθρώπου· ἀπό τήν κρίση τοῦ ἀνθρώπινου προσώπου, τῆς ἀνθρώπινης ὑποστάσεως. Καί ἡ μόλυνση τοῦ περιβάλλοντος ἀντανακλᾶ τήν ἐσωτερική μόλυνση τοῦ ἀνθρώπου· τή μόλυνση τοῦ νοῦ καί τῆς καρδιᾶς του. Χωρίς τήν κάθαρση τῆς καρδιᾶς ἀπό τίς ἐμπαθείς διαθέσεις καί τοῦ νοῦ ἀπό τά ἐμπαθή νοήματα δέν εἶναι δυνατό νά ὑπάρξουν σωστές σχέσεις τοῦ ἀνθρώπουμέ τόν κόσμο καί τά πράγματα τοῦ κόσμου. Ἄν δέν ξεκινήσει ὁ ἄνθρωπος ἀπό τήν κρίση πού ὑπάρχει μέσα του, δέν μπορεῖ νά ἀντιμετωπίσει σωστά τήν οἰκολογική κρίση. Ἡ ἀνακαίνιση τοῦ κόσμου προϋποθέτει τήν ἀνακαίνιση τῆς ἀνθρώπινης ὑποστάσεως.

Ἡ ἀλήθεια τῆς θεώσεως δέν ἐμφανίζεται μόνο στή διδασκαλία τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ, ἀλλά αἰσθητοποιεῖται καί στή ζωή του. Ἄλλωστε ἡ περιγραφή τῆς θεώσεως μέ τόν ἀνθρώπινο λόγο εἶναι ἀδύνατη, γιατί, ὅπως σημειώνει ὁ ἴδιος, «καί λεγομένη ἄρρητος ἐκείνη μένει, μόνοις ἐνώνυμος...τοῖς εὐμοιρηκόσιν αὐτῆς»¹². Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς εἶχε τήν εὐτυχία νά γεννηθεῖ καί νά ἀνατραφεῖ σέ οἰκογένεια πού ἀγωνιζόταν γιά τήν ἁγιότητα. Ὅλα τά μέλη τῆς οἰκογένειάς του εἶχαν ἐμφανή γνωρίσματα ἁγιότητας, γι᾿ αὐτό καί κατά τόν τελευταῖο καιρό ἔγινε ἀπό τό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο ἡ ἁγιοκατάταξή τους.

Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς δέν στήριξε τήν ἀνθρωπολογία του στά φιλοσοφικά ρεύματα τῆς ἐποχῆς του. Τήν στήριξε στήν βιωμένη παράδοση τῆς Ἐκκλησίας, πού ἔζησε καί γνώρισε ὁ ἴδιος ἐκ τῶν ἔνδον. Βέβαια, χρησιμοποίησε τή γλώσσα, τούς ὅρους καί τίς ἔννοιες τῆς ἐποχῆς του, ὅπως ἔκαναν καί οἱ προγενέστεροι Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας. Αὐτό ὅμως δέν ἐπηρέασε τήν οὐσία τῆς διδασκαλίας του. Ἀντιθέτως ἡ χρήση τῶν ὅρων καί τῶν ἐννοιῶν αὐτῶν ἄνοιξε νέους ὁρίζοντες καί στήν ἴδια τή φιλοσοφική σκέψη.

Ἡ ἐπιστημονική ἀνάλυση τῶν πατερικῶν κειμένων, ὅπως καί στήν προκειμένη περίπτωση τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ, προσπαθεῖ νά βρεῖ τίς πηγές, ἀπό τίς ὁποῖες αὐτοί ἄντλησαν τήν διδασκαλία τους. Ἔτσι διαπιστώνει π.χ. στόν ἅγιο Γρηγόριο τόν Παλαμᾶ πλατωνικές ἤ νεοπλατωνικές ἐπιδράσεις. Καί πραγματικά, μιά ἐπιφανειακή ἀνάγνωση τῶν ἔργων του μπορεῖ ἴσως νά δημιουργήσει τέτοιες ἐντυπώσεις. Ὅταν ὅμως ἐπιχειρηθεῖ ἡ βαθύτερη ἀνάγνωσή τους, ἡ ἐντύπωση πού ἀποκομίζεται εἶναι τελείως διαφορετική. Οἱ λέξεις καί τά ἐκφραστικά σχήματα δέν ταυτίζονται μέ τήν ἀλήθεια, ἀλλά ἀποτελοῦν ἁπλά μέσα γιά τή σχετική πάντοτε ὑποδήλωσή της. Καί ἡ κατανόηση τῆς ἀλήθειας αὐτῆς δέν εἶναι εὔκολη ἀλλά οὔτε καί δυνατή ἔξω ἀπό τό πνεῦμα τῆς κοινωνίας αὐτῶν πού τήν διατύπωσαν· ἔξω ἀπό τό πνεῦμα τῆς «κοινωνίας τῆς θεώσεως».

_____________

1. Ἀρχιμ. Σωφρονίου( Σαχάρωφ), Ὁμιλία πρός τήν Κοινότητα, στίς 19 – 11 – 1989.

2. Βλ. Ἔξοδ. 3,14.

3. Γρηγορίου Παλαμᾶ, Ὑπέρ τῶν ἱερῶς ἡσυχαζόντων 3,2,12, ἔκδ. Π. Χρήστου, Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ, Συγγράμματα, τόμ. Α΄, Θεσσαλονίκη 1962, σ.666. Πρβλ. Γρηγορίου Θεολόγου, Λόγος 45,3, PG 36,625C.

4. Γρηγορίου Παλαμᾶ, Πρός Γαβρᾶν 30, ἔκδ. Π. Χρήστου, ὅ.π.,τόμ. Β΄, σ. 358-359.

5. Γρηγορίου Παλαμᾶ, Πρός Παῦλον Ἀσάνην 9, ἔκδ. Π. Χρήστου, ὅ.π.,τόμ. Β΄, σ. 371.

6. Βλ. Β΄ Πέτρ. 1,4.

7. Βλ. Γρηγορίου Παλαμᾶ, Θεοφάνης 15, ἔκδ. Π. Χρήστου, ὅ.π.,τόμ. Β΄, σ.239.

8. Βλ. Γρηγορίου Παλαμᾶ, Πρός μοναχήν Ξένην 54, ἔκδ. Π. Χρήστου, Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ, Συγγράμματα, τόμ. Ε΄, Θεσσαλονίκη 1992, σ. 222.

9. Βλ. Λουκ. 14,26.

10.Βλ. Φιλοθέου Κωνσταντινουπόλεως, Λόγος εἰς ἅγιον Γρηγόριον Παλαμᾶν , PG 151, 569 AB.

11.Βλ. Γρηγορίου Παλαμᾶ, Πρός μοναχήν Ξένην 59 καί Πρός Ἰωάννην καί Θεόδωρον τούς φιλoσόφους 18, ἔκδ. Π. Χρήστου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ, Συγγράμματα, τόμ. 5, Θεσσαλονίκη 1992, σ. 224 καί 239.

12. Γρηγορίου Παλαμᾶ, Ὑπέρ τῶν ἱερῶς ἡσυχαζόντων 3,1,32, ἔκδ. Π. Χρήστου, ὅ.π., τόμ. Α΄, σ.644.

ΠΗΓΗ : "ΕΝΑΤΕΝΙΣΕΙΣ", περιοδική έκδοση της Ι.Μ.ΚΥΚΚΟΥ.

Ο ΠΑΤΗΡ ΠΑΪΣΙΟΣ ΟΜΙΛΗΣΕ ΣΤΗ ΣΥΝΑΞΗ ΤΗΣ ΑΔΕΛΦΟΤΗΤΟΣ

Στὶς 23 Ἀπριλίου 1975, ἡμέρα Τρίτη τοῦ Πάσχα, ἐπισκέφθηκε τὴν Ἱερὰ Μονή μας (Ὁσίου Γρηγορίου Ἁγίου Ὅρους) ὁ μακαριστὸς ἁγιορείτης Γέρων Παΐσιος. Κατὰ παράκλησιν τοῦ ἁγίου Καθηγουμένου μας ὁ πατὴρ Παΐσιος ὡμίλησε σὲ σύναξι τῆς Ἀδελφότητος καὶ κατόπιν ἀπήντησε σὲ ἐρωτήσεις τῶν ἀδελφῶν. Κατωτέρω δημοσιεύουμε τὶς ἀπαντήσεις του, οἱ ὁποῖες εἶναι γεμάτες ἀπὸ Χάρι Θεοῦ καὶ γνῶσι πνευματική, ὅπως τότε τὶς εἶχε καταγράψει ἀδελφὸς τῆς Μονῆς μας.

– Γέροντα, τί μᾶς συμβουλεύετε νὰ κάνουμε ὡς νέοι μοναχοὶ ποὺ εἴμαστε;

– Ἡ ὑπακοὴ εἶναι δρόμος ἀσφαλὴς ποὺ ὁδηγεῖ στὴν ἐλευθερία καὶ στὴν ταπείνωσι.

– Πῶς ἀποκτᾶται ἡ πραγματικὴ ταπείνωσις;

– Ἡ ταπείνωσις πρέπει νὰ γίνῃ μία κατάστασις. Μπορεῖ νὰ ἔρχονται λογισμοὶ ὑπερηφανείας καὶ ὁ μοναχὸς νὰ τοὺς πολεμῇ μὲ λογισμοὺς ταπεινώσεως, καὶ αὐτὸ νὰ γίνεται μέχρι τέλους τῆς ζωῆς του. Ὅμως δὲν ἀρκεῖ αὐτό, ἀλλὰ πρέπει νὰ σκεφθῇ ὅτι ὁ Θεὸς μὲ ἔκανε ἄνθρωπο καὶ ὄχι ζῶο. Ἐπὶ πλέον ἔχυσε τὸ αἷμα Του γιὰ μένα. Λοιπόν, ἐγὼ πρέπει νὰ Τὸν εὐγνωμονῶ, νὰ Τὸν εὐχαριστῶ καὶ νὰ ταπεινώνωμαι, ἐπειδὴ δὲν ἀνταποκρίνομαι στὶς τόσες εὐεργεσίες Του.

– Τί πρέπει νὰ κάνουμε, ὅταν ἔχουμε πειρασμούς, ἢ ἀπὸ λογισμοὺς δικούς μας ἢ ἀπὸ πόλεμο ἄλλων;

– Πρέπει νὰ τοὺς δεχώμαστε μὲ χαρά, διότι μὲ αὐτοὺς μᾶς ἐπισκέπτεται ἡ θεία Χάρις. Ὅσοι πειρασμοὶ καὶ νὰ μᾶς ἔλθουν, ἐὰν ἐμεῖς εἴμαστε κοντὰ στὸν Χριστό, τότε ἡ καρδιά μας θὰ ἔχῃ γλυκύτητα, διότι ὁ Κύριος εἶναι ὅλος γλυκύτης. Κάποτε πῆγα στὴ Μονὴ Κωνσταμονίτου καὶ βρῆκα τὸν φημισμένο Ἡγούμενό της Φιλάρετο νὰ εἶναι πεσμένος κάτω καὶ κουλουριασμένος σὰν κουβάρι καὶ νὰ λέγῃ: Δὲν εἶχα σήμερα πειρασμό, δὲν εἶχα σήμερα πειρασμό. Τότε εἶπα ἀπὸ μέσα μου: Δέ μοῦ λὲς νὰ σοῦ δώσω τοὺς δικούς μου πειρασμοὺς καὶ τὰ πάθη μου; Διότι τότε ἤμουν γεμάτος ἀπὸ αὐτά, ὅπως καὶ τώρα! Ἄλλοτε πάλι εἶχα πάει στὸ χωριό μου ὡς μοναχός. Ὅταν ἤμουν στὴν Ἐκκλησία, ἔκανα προσευχὴ καὶ εἶπα: Κύριε, βάλε ὅλους αὐτοὺς τοὺς πιστοὺς στὴ Βασιλεία Σου, κι ἐμένα ἂν θέλῃς βάλε με σὲ μιὰ ἀκρούλα. Τότε ὁ ἱερέας, ὁ ὁποῖος μὲ ὑπεραγαποῦσε ἀπὸ λαϊκὸ ἀκόμη καὶ μάλιστα μὲ κοινωνοῦσε μέσα στὸ Ἱερό, φώναξε δυνατὰ μπροστὰ σὲ ὅλους: Φύγε, καὶ νὰ κοινωνήσῃς ἀπὸ ἔξω. Ἐγὼ βγῆκα χωρὶς νὰ τοῦ πῶ τίποτε. Στὸ τέλος τῆς Θείας Λειτουργίας ἦλθε ὁ Ἱερέας καὶ μοῦ ἔβαλε μετάνοια μὲ δάκρυα ζητώντας συγχώρησι. Ὅλα αὐτὰ ἔγιναν ἀπὸ τὴν προσευχὴ ποὺ εἶχα κάνει. Τότε ὁ Κύριος εἶχε πάρει τὴν Χάρι Του ἀπὸ τὸν Ἱερέα, κατόπιν ὅμως μὲ τὴν μετάνοια τοῦ τὴν ξανάδωσε διπλῆ. Ἐμένα μὲ δοκίμασε, ἐὰν θὰ κάνω ὑπομονὴ καὶ δείξω ταπείνωσι. Γι’ αὐτὸ πρέπει νὰ ἔχουμε ὑπομονὴ καὶ χαρὰ στὶς δοκιμασίες καὶ στοὺς πειρασμούς.

– Ἐὰν ἔλθουν λογισμοὶ νὰ φύγουμε ἀπὸ τὸ Μοναστήρι καὶ νὰ πᾶμε στὴν ἔρημο, τί πρέπει νὰ κάνουμε;

– Πρέπει μόνο νὰ φροντίζουμε νὰ κόβουμε τὰ πάθη μας καὶ τότε καὶ ἐδῶ ποὺ εἴμαστε ἔρημος θὰ εἶναι.

– Πῶς μποροῦμε νὰ λέμε καλύτερα τὴν εὐχή, ὅταν εἴμαστε μόνοι στὸ κελλί μας ἢ ἔξω μαζὶ μὲ ἄλλους;

– Ἡ ἡσυχία βοηθάει πολύ, ἀλλὰ δὲν πρέπει νὰ ἀρνούμαστε καὶ τὴν ἐξυπηρέτησι τῶν ἀδελφῶν, ὅταν μᾶς τὴν ζητοῦν. Πρέπει, ὅπως εἴπαμε στὴν ἀρχή, νὰ ἔχουμε ταπείνωσι καὶ τότε θὰ ἔχουμε καὶ εὐχὴ πραγματική. Νὰ μὴ κάνουμε ἀπὸ συνήθεια εἴκοσι, πενῆντα, διακόσια κομποσχοίνια, τελείως τυπικά. Κάποτε ἕνας μοναχὸς ψάρευε καὶ ἔλεγε συνέχεια τὴν εὐχή. Ὅταν ὅμως τὸ ψάρι τοῦ ἔτρωγε τὸ δόλωμα, τότε αὐτὸς καὶ στὸν πειρασμὸ τὸ ἔστελνε καὶ κακὸ χρόνο νἄχῃς τοῦ ἔλεγε κ.λπ.

– Ὅταν μᾶς στείλῃ κάπου ὁ Γέροντας καὶ ἐμεῖς βλέπουμε ὅτι θὰ πάθουμε βλάβη σωματικὴ ἢ πνευματική, πρέπει νὰ τὸ ποῦμε αὐτὸ στὸν Γέροντα ἢ νὰ κάνουμε ἀδιάκριτη ὑπακοή;

– Πρέπει ὁπωσδήποτε νὰ τὸ ποῦμε καὶ μάλιστα δυὸ καὶ τρεῖς φορές. Ὅταν ὅμως ὁ Γέροντας ἐπιμένῃ, τότε νὰ κάνουμε ἐκεῖνο ποὺ μᾶς λέγει. Λόγου χάριν, ἐγὼ ἔχω ἕνα πνευμόνι καὶ ὁ Γέροντας μοῦ λέγει νὰ κάνω μιὰ δύσκολη ἐργασία. Ἐὰν δὲν τοῦ πῶ τὴν περίπτωσί μου καὶ πάω, θὰ πεθάνω. Τότε ἐγὼ θὰ πάω στὸν Παράδεισο, ὁ Γέροντας ὅμως θὰ κλαίῃ καὶ θὰ ἔχῃ τύψεις συνειδήσεως. Θὰ πρέπει λοιπὸν νὰ τοῦ τὸ πῶ. Ἐὰν ἐκεῖνος ἐπιμένῃ, θὰ πρέπει νὰ πάω καὶ ὁ Κύριος θὰ μὲ δυναμώσῃ. Ἐὰν ὅμως πεθάνω, αὐτὸ θὰ εἶναι τὸ θέλημα τοῦ Θεοῦ καὶ ἴσως τότε μοῦ δώσῃ καὶ τὴν Χάρι τῶν ἰαμάτων.

– Γέροντα, πῶς πρέπει νὰ ἀντιμετωπίζουμε τοὺς ἐπαίνους καὶ τὶς κατηγορίες;

– Διὰ τῆς ὑπομονῆς ἔρχεται ἡ Χάρις τοῦ Θεοῦ καὶ ἔτσι καταπολεμεῖται ὁ διάβολος. Ἐκεῖνος ὅμως ποὺ δὲν κάνει ὑπομονή, καταστρέφει τὸν ἑαυτό του. Τὶς κατηγορίες τῶν ἀνθρώπων πρέπει νὰ τὶς δεχώμαστε μὲ χαρά, διότι αὐτὲς μᾶς κάνουν καλὸ καὶ μετροῦν ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ, ἐνῷ οἱ ἔπαινοι μᾶς χρεώνουν. Κάποτε περπατοῦσα στὸ δρόμο καὶ μερικοὶ λαϊκοὶ ἔλεγαν γιὰ μένα: Αὐτὸς εἶναι ἅγιος καὶ ἔκαναν καὶ τὸ σταυρό τους. Βέβαια ἐγὼ ἅγιος δὲν εἶμαι, ἀλλὰ αὐτοὶ ἔλαβαν ἁγιότητα ἀπὸ τὴν ταπείνωσι ποὺ ἔδειξαν. Πηγαίνοντας πιὸ πέρα, ἕνας ἄλλος μὲ ρώτησε: Ἔχεις ἡσυχία στὸ κελλὶ ποὺ εἶσαι τώρα; Κι ἐγὼ τοῦ ἀπήντησα: Ἐγὼ ὅπου καὶ νὰ πάω, δὲν μπορῶ νὰ βρῶ ἡσυχία. Καὶ ἐκεῖνος εἶπε: Ἐὰν δὲν διορθώσῃς αὐτὸ (κι ἔδειξε τὸ κεφάλι), δὲν θὰ ἡσυχάσῃς. Δηλαδὴ μὲ ἔβγαλε τρελλό. Τὸν καϋμένο τὸν λυπήθηκα καὶ τὸν πόνεσα πολύ. Ὁ προφήτης Δαβὶδ λέγει «Φύλαξόν με ἀπὸ συκοφαντίας ἀνθρώπων». Καὶ ὁ Κύριος «Μὴ εἰσενέγκῃς ἡμᾶς εἰς πειρασμόν». Αὐτὰ τὰ εἶπαν γιὰ τὴν ἀνθρώπινη ἀσθένειά μας. Βέβαια κι ἐμεῖς δὲν πρέπει νὰ ἐπιζητοῦμε πειρασμούς, ἀλλὰ ἐὰν ἔλθουν, τότε νὰ τοὺς δεχώμαστε μὲ χαρά, διότι αὐτοὶ μᾶς ὠφελοῦν παρὰ οἱ ἔπαινοι. Ὁ Θεὸς δὲν θέλει νὰ ἔχουμε ἀνυπομονησία καὶ ἀγωνία. Δὲν πρέπει ὅμως καὶ νὰ κοιμώμαστε, ἀλλὰ νὰ ἔχουμε τὴν ἁγία ἀνησυχία. Ἐὰν κοιμώμαστε, τότε οἱ ἐχθροὶ τῆς σωτηρίας θὰ μᾶς χρησιμοποιοῦν γιὰ νὰ κάνουν τὰ σκοτεινὰ ἔργα τους. Λόγου χάριν, θὰ μᾶς δίνουν ἕνα τσουβάλι γεμάτο καὶ θὰ μᾶς λένε ὅτι ἔχει μέσα ὑλικὰ νὰ τὰ ἀνεβάσουμε πάνω στὸ βουνὸ γιὰ νὰ ἐπιδιορθώσουμε τὸ ἐκκλησάκι. Αὐτὸ ὅμως τὸ τσουβάλι ἔχει δυναμίτες καὶ μπορεῖ νὰ εἶναι ὁ ἴδιος ὁ διάβολος μέσα καὶ τὰ κέρατά του νὰ μᾶς τσιμπᾶνε στὴν πλάτη. Αὐτοὶ θὰ μᾶς καθησυχάζουν λέγοντας ὅτι τὰ τσιμπήματα αὐτὰ εἶναι ἀπὸ τὶς μελιτζάνες, ποὺ εἶναι μέσα γιὰ νὰ φᾶμε ἐπάνω στὸ βουνό! Ἔτσι ἐμεῖς μεταφέρουμε τὸ τσουβάλι καὶ ἀνατινάζεται τὸ ἐκκλησάκι στὸν ἀέρα. Πρέπει λοιπὸν νὰ ἔχουμε τὴν ἁγία ἀνησυχία καὶ συγχρόνως νὰ μὴ πελαγοδρομοῦμε, ἀλλὰ νὰ ἐλπίζουμε στὴ Χάρι τοῦ Θεοῦ, διότι πάντοτε τὸν τελευταῖο λόγο τὸν ἔχει ὁ Θεός.

– Γέροντα, τί πρέπει νὰ κάνουμε γιὰ νὰ σωθοῦμε;

– Προσευχή. Σήμερα ἄναψε μιὰ μεγάλη φωτιὰ καὶ τὰ πάντα καίγονται. Γι’ αὐτὸ μόνο ἡ προσευχὴ ἀπομένει. Πρὸ ἐτῶν εἶχε ἀνάψει μεγάλη φωτιὰ ἐδῶ στὸ Ἅγιον Ὄρος. Ἄρχισε ἀπὸ τὴ Μονὴ Βατοπαιδίου καὶ ἔφθασε στὴ Μονὴ Ἰβήρων. Ἐκεῖ ἦταν πολλοὶ μοναχοὶ καὶ λαϊκοί, οἱ ὁποῖοι ἔκαναν μεγάλες προσπάθειες γιὰ νὰ τὴν σβύσουν χωρὶς νὰ κατορθώσουν τίποτε. Ἡ φωτιὰ προχώρησε στὴ Μονὴ Φιλοθέου. Ἐκεῖ ἦταν μόνο μερικὰ γεροντάκια (μοναχοί), τὰ ὁποῖα εἶπαν: Ἀφοῦ τόσοι ἄνθρωποι δὲν μπόρεσαν νὰ τὴν σβύσουν, ἐμεῖς τί νὰ κάνουμε; Γι’ αὐτὸ πῆραν τὴν εἰκόνα τῆς Παναγίας τῆς Γλυκοφιλούσης. Ἔκαναν Παράκλησι καὶ ἡ φωτιὰ ὡς ἐκ θαύματος ὑπεχώρησε.

– Ἡ προσευχὴ πότε εἶναι εὐπρόσδεκτη στὸ Θεό;

– Ὅταν τὴν αἰσθανώμαστε. Ἐὰν προσευχώμαστε γιὰ ἄλλους, νὰ βάζουμε τὸν ἑαυτό μας στὴ θέση ἐκείνων καὶ νὰ παρακαλοῦμε μὲ πόνο. Ὁ παπὰς δὲν ἀρκεῖ μόνο νὰ βγάζῃ μερίδες στὴν ἁγία Πρόθεσι καὶ νὰ λέγῃ τὰ ὀνόματα τυπικά, ἀλλὰ νὰ παρακαλῇ γιὰ τὸν καθένα μὲ πόνο. Πρόσφατα πῆγαν ἕνα δαιμονισμένο σ’ ἕνα παπὰ καὶ τὸν παρεκάλεσαν νὰ κάνῃ Θεία Λειτουργία. Ἐκεῖνος, ὅταν ἦταν νὰ βγάλῃ μερίδα στὴν ἁγία Πρόθεσι, εἶπε: «Βοήθησε Κύριε αὐτὸ τὸ πλάσμα Σου! Βλέπεις πόσο ὑποφέρει! Ἀπάλλαξέ το ἀπὸ τὴν ἐπήρεια τοῦ δαίμονος! Μνήσθητι Κύριε τοῦ δούλου Σου», καὶ τοῦ ἔβγαλε μερίδα. Τότε τὸ δαιμόνιο δὲν μπόρεσε νὰ ἀντέξῃ, ἀλλὰ ἔφυγε καὶ ὁ δαιμονιζόμενος ἐλευθερώθηκε.

– Γέροντα, τὰ πάθη πῶς νικῶνται;

– Μὲ τὸ πολυβόλο. (Πιθανῶς ἐννοοῦσε τὴν εὐχή, Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, ἐλέησόν με τὸν ἁμαρτωλόν, ἡ ὁποία λέγεται πολλὲς φορὲς συνεχῶς).

– Γέροντα, πῶς νὰ φερώμαστε στὸ Μοναστήρι;

– Ἀκούω μερικοὺς νὰ ἐπαινοῦν τὸ Μοναστήρι τους καυχώμενοι καὶ τοὺς λέγω. Μὲ αὐτὸ ποὺ κάνετε, δίνετε ὅπλα στὸν διάβολο γιὰ νὰ σᾶς πολεμήσῃ. Ἐὰν σᾶς ρωτήσουν γιὰ τὸ Μοναστήρι σας, νὰ λέτε: Καλὸ εἶναι. Τίποτε ἄλλο.

Νὰ παρουσιαζώμαστε στὸν κόσμο εἶναι ἐπικίνδυνο. Ἐὰν ὅμως μᾶς παρουσιάσῃ ὁ Θεός, τότε ἀλλάζει τὸ πρᾶγμα, διότι τότε μπαίνει μπροστὰ ἡ Χάρις τοῦ Θεοῦ καὶ μᾶς προφυλάγει. Γι’ αὐτὸ σᾶς παρακαλῶ νὰ ἐργάζεσθε ὅσο μπορεῖτε ἀφανεῖς. Οἱ μεγαλύτεροι νὰ σηκώνετε τὸ βάρος. Νὰ βοηθᾶτε καὶ νὰ στηρίζετε τοὺς νεωτέρους. Ἔτσι γινόταν παλαιότερα. Ὑπῆρχε σὲ κάθε διακόνημα ὁ διακονητὴς καὶ εἶχε μαζί του νέους ὡς βοηθούς, τοὺς ὁποίους καθοδηγοῦσε στὸ ποῦ καὶ πῶς θὰ κάθωνται στὴν ἐκκλησία, πῶς θὰ κάνουν τὸν κανόνα κ.λπ. Ἔκανε ὁ ἴδιος τὶς περισσότερες ἐργασίες τοῦ διακονήματος καὶ αὐτοὺς τοὺς ἔστελνε στὸ κελλί τους νὰ διαβάσουν καμιὰ Παράκλησι καὶ νὰ ξεκουραστοῦν.

– Γέροντα, εἶμαι ἄρρωστος. Κάνε προσευχὴ νὰ γίνω καλά.

– Δὲν σὲ συμφέρει νὰ κάνω προσευχὴ γι’ αὐτὸ τὸ θέμα. Ἂν κάνῃς ὑπομονὴ μὲ πίστι στὸν Θεό, τότε θὰ πάρῃς σύνταξι ἀπὸ τὸ ὑγειονομικὸ ποὺ εἶναι μεγαλύτερη ἀπὸ τοῦ Ο.Γ.Α.! Κάποτε ἕνας ἄρρωστος παρακαλοῦσε τὸν ἅγιο Παντελεήμονα νὰ τὸν κάνῃ καλά. Ὁ ἅγιος Παντελεήμων ὅμως δὲν τὸν ἔκανε. Ἐκεῖνος ἐπέμενε καὶ παρακαλοῦσε συνέχεια. Στὸ τέλος τὸν ἐθεράπευσε. Ὅταν πέθανε καὶ πῆγε στὴ ἄλλη ζωή, εἶδε ὅτι ἔχασε πολλὰ στεφάνια ἕνεκα τῆς θεραπείας του. Τότε λέγει στὸν ἅγιο Παντελεήμονα: «Γιατί μὲ ἔκανες καλά; Ἐσὺ γνώριζες ὅτι θὰ χάσω τὰ στεφάνια, γι’ αὐτὸ δὲν ἔπρεπε νὰ μὲ θεραπεύσῃς». Ἔτσι βρῆκε τὸ μπελά του ὁ ἅγιος Παντελεήμων!

ΠΗΓΗ : "Ὅσιος Γρηγόριος", τεῦχος 25, 2000, Περιοδική έκδοση της Αγιορείτικης Μονής Οσίου Γρηγορίου.

Ο ΔΙΑΒΟΛΟΣ ΦΘΟΝΕΙ ΤΟΥΣ ΨΑΛΤΕΣ

Διηγήθηκε Γέροντας : "Ο φθονεί πολύ εμάς τους ψάλτες. Μια φορά σε μια Λειτουργία, το έτος 1996, μετά το Τρισάγιο πήγαμε όλοι στον δεξιό χορό να ψάλουμε χορωδιακά το Χερουβικό. Εκεί που ψέλναμε και ήμουν στα δεξιά του πρωτοψάλτη, πετάγεται ένα δαιμόνιο με μορφή σκελετού προβάλλοντας το χέρι του με κάτι νύχια μεγάλα να με καρφώσει. Τραβήχτηκα πίσω και ξέφυγα. Τότε μου είπε, κάνοντας συγχρόνως μια άσχημη χειρονομία : "Να εσύ, να και σεις" λέγοντας και μια άσχημη βρισιά. Φαίνεται τον πείραζε που ψέλναμε.

ΠΗΓΗ : ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΣΚΗΤΙΚΗ ΚΑΙ ΗΣΥΧΑΣΤΙΚΗ ΑΓΙΟΡΕΙΤΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ, ΙΕΡΟΝ ΗΣΥΧΑΣΤΗΡΙΟΝ ΑΓΙΟΣ "ΙΩΑΝΝΗΣ Ο ΠΡΟΔΡΟΜΟΣ" ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΗ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ, ΑΓΙΟΝ ΟΡΟΣ 2011, σ. 389 κ.ε.